Ümumi təhsil müəssisələrində müddətsiz müqavilə ilə işləyən müəllimlərin iş yerinin digər ümumtəhsil müəssisələrinə dəyişdirilməsi bir mərhələdə proqram təminatı tətbiq olunmaqla həyata keçirilir. Müəllimlərin iş yeri diaqnostik qiymətləndirilmədə və ya işə qəbul üzrə müsabiqədə iştirak etdiyi ixtisas üzrə dəyişdirilir.
Ancaq sosial şəbəkələrdə bəzi müəllimlərin yerdəyişmə prosesi zamanı pul təklif yaxud tələb etməsi halları ilə qarşılaşırıq. Bu isə yerdəyişmə prosesinin bir növ “biznes”ə çevrilməsi ilə bağlı müzakirələrə səbəb olub. Dövlət qurumları sözügedən hallara qarşı mübarizə aparmağa çalışır.
Mövzu ilə bağlı Modern.az-a danışan elm və təhsil eksperti Kamran Əsədov bildirib ki, dövlət orta ümumtəhsil məktəblərində müəllimlərin iş yerlərini qarşılıqlı dəyişməsi prosesinin "biznesə çevrilməsi" və bunun müqabilində maddi vəsait tələb edilməsi ciddi bir problemdir və təhsil sisteminin etik prinsiplərinə və qanunlara ziddir: “Bu cür hallar təhsildə korrupsiya və qeyri-şəffaflığın artmasına səbəb olur və müəllimlərin peşəkar imicinə ciddi ziyan vurur”.
Ekspert bildirib ki, müəllimlərin iş yerlərini dəyişmə prosesi adətən aşağıdakı məqsədləri daşıyır: “Şəxsi və ailəvi səbəblər: Müəllimlər ailə vəziyyətlərinə və ya yaşayış yerlərinə uyğun olaraq daha rahat bir məktəbdə işləmək üçün bu hüquqdan istifadə edə bilərlər. Peşəkar inkişaf: Müəllimlərin özlərini inkişaf etdirmək və ya yeni mühitdə təcrübə qazanmaq üçün iş yerini dəyişməsi də təhsil sisteminin keyfiyyətinin artırılmasına töhfə verə bilər. Kadr çatışmazlığının həlli: Kənd yerlərində müəllim çatışmazlığı kimi problemlərin həllinə kömək edən yerdəyişmə prosesləri də var. Yerdəyişmə prosesi normalda könüllü və şəffaf olmalıdır. Lakin bu prosesin biznesə çevrilməsi və "hörmət" qarşılığında həyata keçirilməsi korrupsiya və etik problemlərə gətirib çıxarır”.
K.Əsədovun sözlərinə görə, müəllimlər arasında yerdəyişmə prosesinin qeyri-qanuni yollarla, yəni rüşvət və ya maddi vəsait qarşılığında həyata keçirilməsi bir sıra mənfi nəticələrə səbəb olur:
“Etik prinsiplərin pozulması: Müəllimlik peşəsi yüksək etik və mənəvi dəyərlərə sahib olmalıdır. Maddi maraqların bu prosesə daxil edilməsi müəllimlərin peşəkarlığını və nüfuzunu ciddi şəkildə zədələyir. Ədalətsiz yanaşma: Yerdəyişmə prosesi təmənna qarşılığında həyata keçirildikdə, bu, digər müəllimlərə qarşı ədalətsiz yanaşmaya səbəb olur. Həqiqətən ehtiyacı olan və ya peşəkar səbəblərə görə yerdəyişmək istəyən müəllimlər kənarda qalır. Korrupsiya: Bu cür hallar təhsildə korrupsiyanın dərinləşməsinə səbəb olur və təhsil sisteminin şəffaflığını və ictimai etimadını azaldır. Təhsil keyfiyyətinə mənfi təsir: Yerdəyişmə prosesində maddi maraqlar önə çıxdıqda, doğru bacarıq və keyfiyyətə malik olmayan müəllimlərin daha yaxşı yerlərə yerləşdirilməsi, tədris keyfiyyətini aşağı sala bilər”.
Müsahibimiz vurğulayıb ki, bu cür mənfi halların qarşısını almaq üçün aşağıdakı tədbirlər görülməlidir:
Şəffaf prosedurlar: Müəllimlərin yerdəyişmə prosesi tamamilə şəffaf və ədalətli şəkildə aparılmalıdır. Elektron yerdəyişmə sistemləri tətbiq edilərək, bu prosesin müdaxiləsiz həyata keçirilməsi təmin oluna bilər.
Nəzarət mexanizmlərinin gücləndirilməsi: Təhsil sistemində yerdəyişmə prosesinə nəzarət edən orqanlar korrupsiyanın qarşısını almaq üçün daha ciddi tədbirlər görməlidirlər. Müəllimlərin iş yerlərini dəyişmə hüququndan sui-istifadə edən şəxslər üçün inzibati və ya hüquqi məsuliyyətlər tətbiq olunmalıdır.
Maarifləndirmə və etik təlimlər: Müəllimlərin etik prinsipləri dərk etməsi üçün tədris proqramlarına etik təlimlər daxil edilməli, korrupsiya ilə mübarizə mədəniyyəti gücləndirilməlidir.
K.Əsədov qeyd edib ki, cəmiyyətin və valideynlərin də bu proseslərdə rolu böyükdür: “Onlar məktəbdə və ya müəllimlərin işə qəbulu, yerdəyişməsi ilə bağlı hər hansı etik pozuntu halları ilə qarşılaşdıqda, bununla bağlı səlahiyyətli orqanlara müraciət etməli və bu cür halların yayılmasına qarşı ictimai nəzarəti gücləndirməlidirlər. Beləliklə, yerdəyişmə prosesinin biznesə çevrilməsi və maddi maraqların bu məsələdə ön plana çıxması təhsil sistemində dərin mənfi təsirə malikdir. Müəllimlərin peşəkarlığını və təhsil sisteminin şəffaflığını qorumaq üçün bu cür halların qarşısının alınması, şəffaf prosedurların təmin edilməsi və korrupsiyaya qarşı ciddi tədbirlərin görülməsi vacibdir. Təhsil, cəmiyyətin inkişafında əsas rol oynayan bir sahədir və bu sahədə ədalət, şəffaflıq və etika qorunmalıdır”.
