Bakı, 14 sentyabr, Günel Alıyeva, AZƏRTAC
Filosof, şərqşünas, psixoloq, “PEN America” Yazıçılar Birliyinin üzvü, müxtəlif janrlarda 32 kitabın müəllifi Rövşən Abdullaoğlu AZƏRTAC-a müsahibə verib. Onun “Bu şəhərdə kimsə yoxdur” psixoloji romanı 2016-2018-ci illərdə Azərbaycanda yerli və xarici ədəbiyyatda ən çox oxunan və bu gün də bestseller olan əsərdir. Kitabın motivləri əsasında eyniadlı bədii serial da lentə alınıb. Yazıçının “Relslər üzərinə uzanmış adam” romanı isə 2020-ci ildə ABŞ-da “Reader’s Favorite” beynəlxalq kitab müsabiqəsində qızıl medala layiq görülüb. Rövşən Abdullaoğlunun ingilis dilində kitabları “Reader’s favorite”, “IndieReader”, “Kirkus”, “Self-publishing Review” müsabiqələrində ədəbi tənqidçilər tərəfindən yüksək qiymətləndirilib.
- Rövşən müəllim, kitabınız çoxsaylı oxuculara dərin təsir bağışlayıb. Sizcə, bunun səbəbi nədir?
- Müşahidə etdim ki, cəmiyyətimizdə ən ciddi problemlərdən biri anlaşılmazlıq və əbədi xoşbəxtlik axtarışlarıdır. Xoşbəxtlik hər kəs üçün fərqli prizmadan görünür. Bəzən bütün məqsədlərinə, arzularına çatmış, amma yenə də özünü boşluqda hiss edən insanlarla rastlaşırsan. İnsanlar tez-tez özlərini tənha hiss edirlər, sanki əlçatmaz bir şeyin əbədi axtarışındadırlar. Onlar bütün həyatları boyu öz yerlərini tapmağa çalışırlar. Bəzi insanlar uğur qazanır, bəziləri isə yox. Çoxları sual verir: “Mənim həyatda yerim haradadır?” Onlar özlərini nə ailədə - ata və ya ana kimi, nə də işdə - işçi və ya həmkar kimi tapa bilmirlər. Nəyisə axtarırlar, amma tapa bilmirlər. Bu mövzu mənim üçün həmişə önəmli olub. Düşünürəm ki, kitabın uğuru hər bir insanın özündə əksini tapması ilə bağlıdır. İnsanlar orada öz axtarışlarını və yarımçıq düşüncələrini görürlər. Buna görə də belə böyük rezonans doğurdu. Kitabı oxuyan və “orada özüm üçün heç nə tapmadım” deyən insana rast gəlmədim.
- Sizi bu xüsusi hekayəni yazmağa ruhlandıran nə oldu?
- Bir dəfə Avropa universitetlərinin birində professorla görüşümüz oldu, o, mənə çox təsir edən bir hekayəni paylaşdı. Qaydalara görə, Avropada müəllimlər tələbələrlə şəxsi münasibətlərə girməməlidir. Təhsil prosesi yalnız formal ünsiyyəti nəzərdə tutur. Buna baxmayaraq, tələbələr tez-tez məsləhət və dəstək üçün bu professorun yanına gəlir, problemlərini onunla bölüşürdülər. Ona yaxınlaşan bir tələbə yaşadıqlarından danışmaq istədi. Lakin professor qaydalara əməl edərək onu dinləmək istəmədi və bir müddət sonra həmin tələbə intihar etdi. Professor özünü günahkar hiss edərək dərin depressiyaya düşdü, fikirləşdi ki, ona qulaq assaydı, bəlkə də faciənin qarşısını almaq olardı.
“Bu şəhərdə kimsə yoxdur” kitabımda bir fraza var: “Bu şəhər insanlarla dolu görünür, amma başını çiyninə qoyub ağlaya biləcəyin bir kimsə yoxdur”. Bu, yalnız digər insanların fiziki mövcudluğunu deyil, həm də dərin emosional əlaqənin olmamasını təsvir edir. Ətrafınızda çoxlu insan ola bilər, amma onların arasında hisslərinizi bölüşə biləcəyiniz kimsə yoxdursa, yenə də tənha qalacaqsınız. Güvənə biləcəyiniz, sizi sözsüz başa düşən bir insan varsa, həqiqətən tək deyilsiniz. Bu fikirlər məni kitabı yazmağa vadar etdi və “Bu şəhərdə kimsə yoxdur” başlığı bu fikirlərin təzahürü oldu.
- Baş qəhrəmanların xarakterlərini necə inkişaf etdirdiniz? Onları yenidən nəzərdən keçirib təkrarən yazmaq istədiyiniz vaxtlar olubmu?
- Bu kitabı bir nəfəsdə yazdım. Elə bil ki, uzun illər görmədiyim köhnə dostuma məktub yazırdım. Bütün düşüncələrim, fikirlərim, dialoqlarım kağız üzərində qaldı və mən heç vaxt bu prosesdə dayanmadım. Bəzən elə olur ki, başqa kitab üzərində işləyəndə diqqəti yayındıran məqamlar yaranır, amma bu dəfə fərqli idi. Prosesə o qədər qərq olmuşdum ki, kitab sözün əsl mənasında öz-özünə yazıldı.
Yazıb qurtarandan sonra redaktə etməyə başladım, bəzi şeyləri dəyişdim, qeydlər əlavə etdim, amma personajlara toxunmadım. Elə olur ki, bir personajı yazırsan və sonra şübhə etməyə başlayırsan: “Bəlkə o, bu vəziyyətdə başqa cür davranardı?” Lakin bu Villi və Visam personajları ilə bağlı baş vermədi. Mən dərhal onları lazım olduğu kimi gördüm və sonrakı oxunuşda bir kəlməni belə dəyişmədim.
- Rövşən müəllim, Villinin həyatında çoxlu travmalar olub. O, ailəsindən, anasından və atasından ağır zərbələr alıb. Bilirik ki, real həyatda bir çox insan oxşar travmalarla üzləşir və bəzən bu, onların gələcəyə doğru irəliləməsinə mane olur. Belə insanlara nə məsləhət görərdiniz? Onlar travmalarını necə sağalda bilərlər?
- Əvvəlcə, insan özünü ailə daxilində tanıyır, bizim cəmiyyətə inteqrasiyamız da ailəyə inteqrasiyadan başlayır. Məsələn, kişi rolu ilk olaraq ata obrazında, qadın rolu isə anada təcəssümünü tapır. Bu düşüncə modeli ailədə formalaşır. Ancaq bəzən insanlar öz rollarını yerinə yetirə bilmirlər. Ata öz vəzifəsini yerinə yetirməyə, ana da öz yerini tapmaya bilər, sonra isə ailə münasibətləri pozulur.
Travmalar labüddür. Bir çox insanlar ən böyük zərbələri ailələrindən alırlar, bəzən yaxınları bu ağrıya səbəb olduqlarının fərqinə varmırlar. Travmadan sağalmaq üçün insan, ilk növbədə, ondan qaçmamalıdır. Çoxumuz problemlərimizi açıq danışmırıq. Amma travmadan nə qədər çox qaçırsansa, bir o qədər dərinləşir və səni kölgə kimi təqib edir. Bu, həyatın bütün sahələrinə - iş, ailə və münasibətlərə təsir göstərir. Travmanın öhdəsindən gəlmək üçün onunla üzləşmək lazımdır.
- Kitabı bitirdikdən sonra hansı hissləri yaşadınız?
- Hər kitab müəyyən bir iz buraxır. Mən onları tez-tez yeməklərlə müqayisə edirəm; bəziləri ağır, bəziləri yüngül olur. Kitab yazmaq prosesi də öz emosiyalarını daşıyır, amma iş bitəndə hisslər dəyişir. “Bu şəhərdə kimsə yoxdur” əsərini bitirdikdən sonra hiss etdim ki, üzərimdən böyük bir yük götürülüb – içimdə nəsə yığılmışdı və onu bölüşməli oldum. Dramatik sonluğa baxmayaraq, kitab sırf faciə deyil. Mən daxili məmnunluq hiss etdim. Oxucularımın bu duyğuları paylaşdıqlarını müşahidə etdim, onlar da mənimlə eyni duyğuları yaşayırdılar.
- Bu kitabın davamını yazmağı düşünürsünüz?
- Kitabı yazıb tamamlayanda davamı haqqında heç bir ideya yox idi. Amma kitab böyük populyarlıq qazandı və bir müəllif kimi mənim vizit kartıma çevrildi. Bu, məni onun davamı haqqında düşünməyə vadar etdi. İdeya Villinin hekayəsini davam etdirmək üçün yarandı; Visamın ölümündən sonra onun taleyinin necə olması və qalan başqa suallara cavab vermək. Amma hələ də bu haqda düşünürəm.
- Kitabınızın motivləri əsasında film lentə almaq ideyası necə yarandı? Kastinqdə iştirak edirdiniz, yoxsa rejissorla müzakirələr apardınız?
- Bu illər ərzində kitablarımı lentə almaq üçün təkliflər almışam, amma əvvəlcə buna şübhə ilə yanaşırdım. Mənə elə gəlirdi ki, aktyorlarımız bu qədər mürəkkəb mövzunun öhdəsindən gələ bilməyəcəklər. Amma sonra gördüm ki, Azərbaycanda istənilən ideyanı həyata keçirə biləcək istedadlı aktyorlar, rejissorlar var.
Kastinqdə mən də iştirak edirdim və hamımız birlikdə bu mövzuda müzakirə apardıq. Maraqlıdır ki, rejissor özü də kitabla tanış olmuşdu və ona böyük maraq göstərirdi. Aktyor heyəti də yaxşı seçilmişdi. Yeri gəlmişkən, aktyorların çoxu kitabı artıq oxumuşdu və bu layihədə iştirak etmək istəyiblər. Bu, çəkilişlərin uğuruna böyük töhfə verib.
- Qəhrəmanların necə təqdim olunması ilə bağlı xüsusi arzularınız olubmu?
- Bəli, belə məqamlar olub. Məsələn, Cəfər roluna başqa aktyor təklif olunurdu, mən onu bu rolda təsəvvür edə bilmədim - düşündüm ki, uyğun deyil. Cəfər kəşfiyyatçıdır, bəzi səhnələrdə güc nümayiş etdirmək lazımdır. Təklif olunan aktyor arıq idi, bu da qəhrəmanın xarakterinə uyğun gəlmirdi. Cəfər xarizmatik, hündür və güclü olmalı, kişiliyi açıq-aşkar hiss edilməlidir. Ona görə də aktyoru əvəzlədik və rol bu obraza tam uyğun gələn İbrahim Çingizə verildi.
- Filmə uyğunlaşmanın nəticəsi sizi qane edirmi?
- Müəllif kitab yazanda, hər şey onun nəzarətində olur, süjet onun nəzərdə tutduğu kimi inkişaf edir. Kitab üzərində redaktorların və korrektorların işləməsinə baxmayaraq, yekun material müəllifin əlindədir. Filmdə isə hər şey fərqlidir. Müəllif ssenarini də yazırsa, istədiyi mətni yarada bilər, amma çəkiliş prosesində rejissor və digər mütəxəssislər işə qarışır və müəyyən dəyişikliklər ola bilər, çünki hər kəs özündən nəsə əlavə edir. Son nəticə sizin təsəvvür etdiyinizdən fərqli ola bilər. Bəzi səhnələr nəzərdə tutduğum kimi alınmadı, bəzilərində isə gözləntilərimi aşdı. Ümumiyyətlə, mən çox məmnunam. Xüsusilə mürəkkəb psixoloji epizodlarda aktyor oyununu çox bəyəndim. Bu səhnələr heyrətamiz dərinliklə dolu idi.
- “Relslər üzərinə uzanmış adam” kitabınız 2020-ci ildə “Reader’s Favorite” müsabiqəsində qızıl medala layiq görülüb. Bu roman beynəlxalq auditoriyanın diqqətini çəkib. ABŞ və digər ölkələrdən hansı rəylər aldınız və bu, sizin üçün nə demək idi?
- “Reader’s Favorite” mötəbər beynəlxalq ədəbi müsabiqədir və orada rəqabət çox yüksək olduğundan, mükafat almaq olduqca çətindir. 2020-ci ildə müharibənin dəhşətlərinə və onun sonrakı nəsillərə buraxdığı travmaya həsr olunmuş kitabım bu mükafatı qazandı. Hətta müharibəni bilavasitə yaşamayanlar da öz ölkələrində döyüşlər olsa, onun fəsadlarından tam qurtula bilməzlər.
Əvvəlcə Xocalı faciəsi haqqında yazmaq istədim, lakin bu mövzu mənim üçün çox çətin oldu. Nəticədə Srebrenitsadakı Bosniya soyqırımı mövzusuna müraciət etmək qərarına gəldim. Kitab yüksək reytinqlər və çoxlu müsbət rəylər aldı ki, bu da bütün dünyada insanların bənzər hisslər yaşadıqlarını göstərirdi. Harada baş verməsindən asılı olmayaraq, müharibə hər kəs üçün faciədir.
- Bu mükafatın ölkəmiz üçün nə kimi əhəmiyyəti var?
- Ən əsası, Azərbaycan ədəbiyyatının beynəlxalq aləmdə populyarlaşmasıdır. Bu mükafat iki cəhətdən önəmlidir; birincisi, ədəbiyyatımızın dünyada tanıdılmasına kömək edir, ikincisi, soydaşlarımızda inam hissi yaradır. Dünya ədəbiyyatının bir parçası olmaq üçün müəlliflərimizi və onların əsərlərini beynəlxalq səviyyəyə çatdırmalıyıq.
- Müsabiqədə iştirakla bağlı təəssüratlarınız necə oldu?
- Qələbədən xəbər tutanda, təbii ki, çox sevindim və qürurlandım. Amma əsl emosiyalar mükafatlandırma mərasimi zamanı yaşandı. Orada ölkəmizin adının çəkilməsi mənim üçün xüsusi əhəmiyyət kəsb edirdi. Səhnəyə qalxanda anladım ki, təkcə özümü deyil, Azərbaycanı da təmsil edirəm. Bu hiss şəxsi nailiyyətdən qat-qat güclüdür və insana dərin və mənalı məmnunluq bəxş edir.
Beynəlxalq ədəbi müsabiqələrdə əsərləri çox ciddi meyarlarla qiymətləndirirlər. Beynəlxalq auditoriya üçün yazmaq o deməkdir ki, kitabın qlobal mesajı olmalıdır. Yalnız yerli məsələlərə diqqət yetirsəniz, əsəriniz dünya ictimaiyyəti tərəfindən qəbul olunmaya bilər. Ədəbi səviyyə də yüksək olmalıdır. Bu, bir müəllif kimi mənim üzərimə əlavə məsuliyyət qoydu, çünki belə mötəbər müsabiqədə iştirak edəndə, əsərin üzərində daha dərindən işləmək lazımdır.
