Bakı. Trend:
Bu günlərdə Ermənistanda "Birlikdə" adlı alternativictimai-siyasi hərəkatın Koordinasiya Şurası tərəfindən yayılanaçıqlama yalnız absurda söykənmir, həm də reallıqdan uzaq,fantaziya ilə dolu bir bəyanatdır. Sözügedən bəyanatda təxminən 1,2milyon erməninin guya "zorla Azərbaycan SSR-dən köçürülməsi"ndəndanışılır və onların "təhlükəsiz şəkildə geri qaytarılması" tələbolunur.
Əgər bu sərsəmliyə bir qədər diqqətlə baxsaq, məntiqsizlikburulğanında olduğumuzu açıq şəkildə görərik. Hətta belə birməsələyə psixiatrik klinikanın sanitarlarının cəlb olunmamasıtəəccüblüdür. Onlar burada dayanmayaraq, tələb edirlər ki,ermənilərin bu qondarma "zorla köçürülmələri" məsələsi beynəlxalqmüzakirələrin əsas mövzusu olsun. Bütün bu absurd iddialaraistinadla "hüquqi səlahiyyətlərinin pozulması" barədə də danışılır,guya ki, bölgədə davamlı sülh məhz bu iddiaların həyatakeçirilməsindən asılıdır.
Əslində, Ermənistanın sülhə mane olan əsas amillərdən biriözünün rəsmi İrəvanın qərəzli və radikal iddialarıdır. Ermənilərqanunlara və beynəlxalq hüquqa əsaslanan tələbləri pozaraq,qondarma "hüquqlar" barədə şizofrenik iddialar səsləndirməyə davamedirlər. Halbuki bölgədə real və davamlı sülh məhz Ermənistandangələn təhdidlərin aradan qaldırılmasından və bu ölkəninkonstitusiyasına dəyişikliklər etməsindən asılıdır. Ermənistanhökuməti hərbi qüvvələrini məhdudlaşdırmalı və münaqişəninbeynəlxalq səviyyədə həlli üçün lazımi addımlar atmalıdır.Ermənistanın özünü beynəlxalq arenada təqdim etdiyi "məzlum millət"obrazı isə artıq çoxlarına gülüş doğurur, çünki onların əsassıztələbləri və ikiüzlü siyasəti göz qabağındadır.
Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyanın xarici siyasəti vədiplomatik manevrləri bu ölkənin öz-özünə yaratdığı dilemmanınbariz nümunəsidir. Əsasən, hərbi əməliyyatlarda uğursuzluqlar vəbeynəlxalq arenada təcrid olunmaları Ermənistanın cılızmövqelərinin nəticəsidir. Rusiya, İran və digər region ölkələri iləmünasibətlərdə qarşılaşdığı çətinliklər, Ermənistanın səmərəsiz vəreallıqdan uzaq siyasətinə sübutdur. Xüsusilə Ermənistanın Avropaİttifaqı və ABŞ ilə mövqelərində müşahidə edilən qeyri-sabitlik,ölkənin daxili siyasətində mövcud olan təzyiqləri dəgücləndirir.
Ermənistanda bir çoxlarının unudduğu tarixi reallıqlardan biridə 1947-1950-ci illərdə azərbaycanlıların Ermənistan SSR-dənkütləvi sürgün edilməsidir. Bu tarixi fakt ermənilərin qondarmaiddialarını alt-üst edən əsas dəlillərdən biridir. SSRİ NazirlərSovetinin 4083 nömrəli qərarına əsaslanan bu sürgün, Ermənistandaazərbaycanlıların hüquqlarının kobud şəkildə pozulmasının açıqnümunəsidir. Belə bir tarixi hadisəni nəzərə almadan, ermənilərinözlərini "zərərçəkmiş xalq" kimi təqdim etməsi beynəlxalq hüquqaziddir və tarixi həqiqətlərin saxtalaşdırılmasına xidmət edir. Bumənada azərbaycanlıların Qərbi Azərbaycana, tarixi Zəngəzurtorpaqlarına qayıtması məsələsi beynəlxalq hüquqa əsaslananədalətli bir tələbdir.
Ermənistanın son dövrlərdə həyata keçirdiyi hərbi siyasət vəxarici tərəfdaşlarla müdafiə sahəsindəki əməkdaşlığı isə daha birciddi sual yaradır: Ermənistan hansı məntiqlə öz hərbi qüvvələriniinkişaf etdirməyə çalışır? 2024-cü ildə bu ölkə Hindistanla müdafiəsahəsində əməkdaşlığı genişləndirmək məqsədi ilə müxtəlif sazişlərimzalayıb və bu, artıq Azərbaycanla olan qarşıdurmalarda yenidənuğursuzluqla nəticələnə biləcək bir strategiyaya bənzəyir.Ermənistanın Hindistandan silah və hərbi texnika alması, o cümlədənSu-30 təyyarələrinin modernləşdirilməsi, bu ölkənin köhnəlmiş hərbigücünü yeniləməyə çalışdığını göstərir. Lakin 2020-ci ildəAzərbaycan Silahlı Qüvvələrinin uğurla həyata keçirdiyi hərbiəməliyyatlar, xüsusən də pilotsuz uçuş aparatlarının istifadəedilməsi Ermənistanın köhnəlmiş hərbi texnikasının əhəmiyyətinixeyli azaldıb. Bu reallıqda, Ermənistanın Hindistandan aldığı yenisilahlar da heç bir ciddi üstünlük qazandırmayacaq.
Beynəlxalq arenada Ermənistanın güvəndiyi Avropa İttifaqı vəartıq tarixə qovuşmuş ATƏT-in Minsk qrupu kimi təşkilatlar da artıqsəmərəsiz bir güc nümayiş etdirir. Azərbaycanın uğurlu diplomatikaddımları və beynəlxalq münaqişənin sülh yolu ilə həlli üçün atdığıtədbirlər nəticəsində Ermənistanın yalançı iddialarını dəstəkləyənbu təşkilatların etibarı da ciddi şəkildə sarsılıb. Bu kontekstdəErmənistanın Avropa İttifaqı sərhəd müşahidə missiyasına olanümidləri də boşa çıxa bilər, çünki regiondakı bir çox güclüdövlətlər bu missiyanın gerçək funksiyalarının kəşfiyyat məqsədliolduğunu yaxşı başa düşür və buna görə də onun çıxarılmasını tələbedir.
Bütün bu proseslər fonunda ermənilərin "Böyük Ermənistan"ideyası yalnız xülyalar aləmində qalmış bir arzu olaraqdəyərləndirilir. Bu boş xülyalarla yaşayan erməni diasporununyersiz və mənasız iddiaları, bölgədə sülhün bərpasına mane olan ənböyük amildir. Ermənistanın beynəlxalq arenada reallıqları qəbuletmək istəməməsi, həmçinin qeyri-real sülh planları ilə çıxışetməsi onu daha da təcrid vəziyyətinə salır. Ermənistanın gələcəkdəözünü xilas etməsinin yeganə yolu, reallıqla barışmaq və qonşuölkələrlə sağlam diplomatik əlaqələr qurmaqdır.
Azərbaycan üçünsə yaşanan proseslər bölgədəki mövqeyini daha damöhkəmləndirmək üçün bir fürsətdir. Azərbaycan artıq regional gückimi özünü təsdiqləyib və Ermənistanın keçmişdə etdiyi təxribatlarfonunda sülh prosesinə sadiqliyini sübut edib. Azərbaycanınapardığı düzgün və səmərəli xarici siyasət nəticəsində, regiondakıdigər güclü dövlətlər də Azərbaycanın mövqeyini dəstəkləyir vəErmənistanın qondarma iddialarına qarşı çıxır. Azərbaycanbeynəlxalq hüquq çərçivəsində öz ərazi bütövlüyünü bərpa etməyənail olub və Ermənistanın saxta "ərazi iddiaları" bu fonda tamamiləmənasız görünür.
Nikol Paşinyanın son bəyanatları bir çoxları üçün sürpriz oldu,çünki Ermənistanın hazırkı lideri artıq açıq şəkildə regionungeosiyasi reallıqlarını dərk etdiyini göstərir. O, ermənicəmiyyətinə səslənərək, keçmişin utopik arzularından qopmağın vəbeynəlxalq siyasi proseslərə ayaq uydurmağın vacibliyini vurğuladı.O bildirdi ki, "erməni xalqı artıq xəyal dünyasında yaşamamalıdır,çünki bugünkü reallıqlar bunu tələb edir". Bu, Ermənistanın siyasidairələrində böyük müzakirələrə səbəb oldu, çünki uzun illərdirdavam edən milli ideologiyaların yenidən nəzərdən keçirilməsitələbi ortaya çıxıb.
Bu arada, regionda baş verən geosiyasi proseslər daha dasürətlənir. 2024-cü ildə Ermənistanın təhlükəsizlik və iqtisadisabitliyini təmin etməyə yönəlmiş cəhdlər tam uğursuzluqlanəticələndi. Beynəlxalq Valyuta Fondunun (IMF) son məlumatlarınagörə, Ermənistanın iqtisadi göstəriciləri ciddi geriləmə nümayişetdirir, xarici borcunun ÜDM-ə nisbəti isə 67%-ə çatıb. Bu,Ermənistanın iqtisadi çətinliklərinin daha da dərinləşdiyini vədövlət borcunun ciddi bir yük halına gəldiyini göstərir. Bununfonunda Ermənistan hökuməti həm daxili, həm də xarici siyasətindəçıxılmaz vəziyyətlə üzləşib.
2024-cü ilin fevralında Rusiya ilə Ermənistan arasındakıiqtisadi münasibətlərdə də böhran özünü biruzə verdi. Məsələn,Rusiyanın Ermənistana olan enerjidən asılılığını azaltmaq siyasətirəsmi İrəvanı yeni enerji mənbələri axtarmağa məcbur etdi. Lakinburada da Ermənistan uğur əldə edə bilmədi, çünki Avropa İttifaqıilə aparılan enerji danışıqları konkret nəticə vermədi. Eynizamanda, İranla imzalanan yeni ticarət müqavilələrinin şərtləriErmənistanın iqtisadi maraqlarına ciddi təhdidlər yaradır.
Ermənistanın Avropa İttifaqı ilə olan əlaqələrinə gəldikdə isə,Paşinyanın hökuməti Ermənistanın Aİ-yə namizədlik statusu ilə bağlıillüziyalardan xilas olmağa məcbur qalıb. 2024-cü ildə Aİ-ninxarici işlər komissarı Josep Borrell Ermənistana səfəri zamanıbildirdi ki, "namizədlik statusu Ermənistan üçün yaxın perspektivdəmümkün deyil", çünki Avropa İttifaqı hazırda yeni genişlənməmərhələsinə daxil olmaq istəmir. Ermənistanın Avropa ilə olanmünasibətlərində bu sönüklük, öz növbəsində, erməni cəmiyyətindədərin məyusluq yaradıb.
Ermənistanın Rusiyaya olan asılılığı da 2024-cü ildə daha daaydın şəkildə görünür. Ermənistanın Moskva ilə iqtisadi və hərbiəlaqələri son iki il ərzində daha da güclənib və Ermənistanın silahidxalının 80%-i Rusiyadan asılı olaraq qalır. Moskvanın Ermənistanatətbiq etdiyi iqtisadi təzyiqlərdən biri də 2024-cü ilinəvvəllərində qüvvəyə minmiş yeni ixrac məhdudiyyətləri olub ki, buda Ermənistanın müstəqil şəkildə qərarlar qəbul etməsinə maneətörədir. Ermənistanın müdafiə qabiliyyətini artırmaq üçüngöstərdiyi cəhdlər isə Hindistanla imzalanan silah tədarükümüqavilələri çərçivəsində reallaşmağa başlayıb.
Hindistan-Ermənistan hərbi əməkdaşlığı 2024-cü ildə daha dagenişləndirilib. Məsələn, Hindistanın Ermənistana verdiyi "Pinaka"çoxnəmərli raket sistemləri və "Swathi" radar sistemləri artıqErmənistanın sərhəd zonalarına yerləşdirilib. Bu, İrəvana əlavəhərbi güc təmin etsə də, vəziyyəti daha da mürəkkəbləşdirir. Bubarədə Ermənistanın müdafiə naziri Suren Papikyan bildirib ki,"Hindistanla hərbi-texniki əməkdaşlığımız Ermənistanın müdafiəqabiliyyətini yeni səviyyəyə qaldıracaq". Lakin bu əməkdaşlıqregionda gərginliyin daha da artmasına səbəb olub və Azərbaycan iləErmənistan arasındakı sülh danışıqlarını çətinləşdirir.
Eyni zamanda, 2024-cü ilin may ayında keçirilən Avrasiyaİqtisadi İttifaqının (Aİİ) toplantısında Rusiya lideri VladimirPutin Ermənistanın blokda qalmasının vacibliyini bir daha vurğuladıvə qeyd etdi ki, "Ermənistanın Aİİ-də qalması regionda sülhün vəsabitliyin əsas təminatçılarından biridir". Buna baxmayaraq,Ermənistanın Aİİ ilə əlaqələri ölkənin inkişafına dəstək verməkəvəzinə daha çox iqtisadi asılılıq yaradır.
Əlbəttə, bu cür mürəkkəb və qeyri-sabit vəziyyətdə, Ermənistanıngələcək taleyini öz əllərinə almağa cəhd göstərən radikal qüvvələryenidən səhnəyə çıxırlar. Müxtəlif erməni qrupları və siyasidairələr regionun sabitliyinə mane olmaq və yeni ərazi iddialarıilə çıxış etmək cəhdlərini davam etdirirlər. Onların növbətiaddımları isə yalnız Ermənistanın beynəlxalq arenada daha da təcridolunmasına və siyasi reputasiyasının zədələnməsinə səbəb olur.
Azərbaycan isə bütün bu prosesləri sakit və sabit şəkildəizləyərək, öz mövqelərini gücləndirir. Azərbaycan Prezidenti İlhamƏliyev bəyan edib: "Azərbaycan beynəlxalq hüquqa əsaslanaraqregionda sülhü təmin etmək üçün bütün addımları atır və biz busülhün əsas təminatçısı olacağıq".
Dövlət başçısının bəyanatları göstərir ki, Azərbaycan regionungüclü və sabit ölkəsi olaraq qlobal arenada öz mövqeyini daha damöhkəmləndirir.
2024-cü ilin sonuna qədər Ermənistanın daxili siyasigərginliklərinin artacağı proqnozlaşdırılır, çünki Nikol Paşinyanınhakimiyyəti ilə müxalifət arasında dərin uçurum yaranıb. Azərbaycanisə bu qarşıdurmaları diqqətlə izləyərək, regionda öz geosiyasiməqsədlərini ardıcıl olaraq həyata keçirir və sülh prosesinə töhfəverməyə davam edir.
