Bakı, TurkicWorld/ bakunetwork
Çinin 2023-2024-cü illərdə əsas geosiyasi məqsədi Şərqi Asiyada liderliyini bərpa etməkdir. Tarixən iki minillik ərzində Çin Şərqi Asiyada üstün güc rolunu oynayıb.
Amma 1842-ci ildə imzalanmış Nankin müqaviləsi ilə Çin Qərb və Yaponiya ilə asılı vəziyyətə düşmüşdü. Hazırda Çin yenidən tarixi rolunu bərpa etmək və geosiyasi mənzərənin formalaşmasında daha fəal iştirak etmək üçün güclü resurslara malikdir.
Çinin geosiyasi resursları
Demoqrafik güc
Çinin əhalisi 1 milyard 400 milyon nəfərə yaxınlaşır və bu, Çini dünyanın ən sıx məskunlaşan ölkələrindən biri edir. Bu əhali potensialı həm daxili istehlak bazarını gücləndirir, həm də əmək resurslarının genişliyini təmin edir.
Ərazi resursları
Çinin ümumi ərazisi təxminən 9,6 milyon kvadrat kilometrdir: bu göstərici ilə Çin dünyada Rusiya və Kanadadan sonra üçüncü yerdə dayanır. Bu geniş ərazi geosiyasi və strateji baxımdan böyük üstünlük təmin edir. Çinin coğrafi mövqeyi Asiya-Sakit Okean regionunda mühüm təsir gücünə malikdir, bu da onu beynəlxalq ticarət və nəqliyyat yollarının mərkəzinə çevirir.
İqtisadi güc
Çinin iqtisadiyyatı 2023-cü ildə də sürətlə böyüyür. 1950-ci ildə Çin qlobal ÜDM-in cəmi 3,3%-ni təşkil edirdisə, 1992-ci ildə bu rəqəm 10%-ə yüksəldi. 2024-cü ilə qədər isə proqnozlar göstərir ki, Çin qlobal ÜDM-in təxminən 20%-dən çoxunu təmin edəcək. Çin iqtisadiyyatının belə bir sürətlə böyüməsi ölkənin beynəlxalq ticarət və maliyyə bazarlarında mövqeyini möhkəmləndirir. 2023-cü ildə Çin dünyada birbaşa xarici investisiyalar üzrə ilk üçlüyə daxil olub və 50 milyard ABŞ dolları həcmində xarici investisiya cəlb edib. Çinin valyuta ehtiyatları isə 2023-cü ildə 90 milyard ABŞ dollarına çatıb ki, bu da ona beynəlxalq bazarda güclü təsir imkanları verir.
Hərbi güc
Çin 2023-2024-cü illərdə hərbi potensialını daha da genişləndirib. Ölkə 300-ə yaxın strateji nüvə raket başlığına malikdir və bu göstərici yaxın onilliklərdə artaraq 600-900-ə çatdırıla bilər. Çin Silahlı Qüvvələrinin şəxsi heyəti 4 milyon nəfərdən çoxdur. Pentaqonun məlumatlarına əsasən, 2023-cü ildə Çinin hərbi xərcləri illik 90 milyard ABŞ dollarına çatıb. Çin iqtisadiyyatının sürətli inkişafı hərbi gücün artırılması ilə yanaşı, yeni texnologiyaların və silah sistemlərinin inkişafına da imkan verir. Çin öz nüvə arsenalını artırmaqda davam edir və beynəlxalq arenada hərbi gücünü möhkəmləndirmək məqsədi ilə strateji addımlar atır.
BMT və qlobal təsir
Çin BMT Təhlükəsizlik Şurasının daimi üzvü olmaqla veto hüququna malikdir. 2023-cü ildə Çin həm də bir sıra qlobal və regional hökumətlərarası təşkilatlarda fəal iştirak edir, bu da ona beynəlxalq siyasətə təsir etməyə imkan verir.
Daxili problemlər və çətinliklər
Çinin regional liderlik ambisiyaları müəyyən daxili problemlərlə qarşılaşır. 2023-cü ilin statistikasına görə, ölkə daxilində 29 vilayətin iqtisadi inkişaf səviyyəsi arasında ciddi fərqlər mövcuddur. Bununla yanaşı, qloballaşmanın təsiri altında iqtisadiyyat, cəmiyyət və siyasi sistem arasında ziddiyyətlər yaranmaqdadır. Çində iqtisadiyyat 25 il ərzində sabit şəkildə böyüsə də, yoxsul və varlı təbəqələr arasında uçurum genişlənməkdədir. 2023-cü ildə adam başına düşən ÜDM 7600 ABŞ dollarına çatıb və bu göstərici ilə Çin dünya üzrə 109-cu yerdədir.
Sosial və siyasi problemlər
Çində sosial qeyri-bərabərlik və yoxsulluq problemləri qalmaqdadır. Rəsmi statistikaya görə, 2023-cü ildə ölkə əhalisinin ən zəngin 20%-i ümumi gəlirlərin 50%-ni əldə edirdi, ən yoxsul 20%-i isə cəmi 4,7%-lə kifayətlənirdi. Səhiyyə və təhsil hələ də milyonlarla çinli üçün əlçatmaz olaraq qalır. 2023-cü ildə ölkədə təxminən 80 min etiraz aksiyası qeydə alınmışdır ki, bu da sosial gərginliyin səviyyəsini göstərir.
Çin-Avropa münasibətləri
Son iki onillikdə Çinin Avropada iqtisadi gücü artmaqda davam edir və bu, qitənin maliyyə mənzərəsini əhəmiyyətli dərəcədə dəyişdirib. 2023-cü ildə Çin Avropanın ən böyük ticarət tərəfdaşına çevrilmişdi. Avropa İttifaqı (Aİ) ilə Çin arasında idxal olunan malların 20.8%-ni Çin təmin edirdi, Aİ-nin ixracatında isə Çin 9%-lik payla üçüncü sırada yer alırdı.
İqtisadiyyat bu gün geopolitik proseslərin əsas mühərriklərindən birinə çevrilib. Ölkələr xarici siyasət məqsədlərini formalaşdırmaq və qlobal arenada üstünlük qazanmaq üçün öz maliyyə güclərini istifadə edirlər. Nəticə etibarilə, Aİ Çini həm danışıqlar tərəfdaşı, həm də iqtisadi rəqib və sistemli rəqib kimi xarakterizə etməyə başladı. Bu, Çinin yüksəlişinin qlobal miqyasda yaratdığı çağırışların nə qədər ciddi olduğunu vurğulayan bir bəyanat oldu.
Avropa İttifaqı yarandığı gündən milliçiliyə qarşı durmaq və qarşılıqlı anlayışı ticarət siyasətləri vasitəsilə inkişaf etdirmək məqsədi daşıyırdı. Altı üzv dövlətdən 27-yə qədər böyüyən Aİ qlobal iqtisadi güc halına gəldi. Ancaq bu iqtisadi gücün olmasına baxmayaraq, Aİ bu gün öz iqtisadi vassala çevrilmək riskindən qaçmaq üçün Çinlə mübarizə aparır. Bu, qlobal nizamın dəyişən dinamikasında iqtisadi gücün strateji üstünlüyü necə müəyyən etdiyini və yumşaq gücün tək başına heç kimin maraqlarını təmin edə bilməyəcəyini açıq şəkildə göstərir.
Çin isə Avropa ilə münasibətlərində ənənəvi institusional çərçivələri aşaraq 15 Aİ üzv dövləti ilə "Bir kəmər, bir yol" təşəbbüsü çərçivəsində ikitərəfli sazişlər imzalayıb. Çin həmçinin Mərkəzi və Şərqi Avropa ölkələri ilə "14+1" mexanizmini quraraq Avropanın zəif cəhətlərini və idarəçilik çatışmazlıqlarını istismar etməyi bacarıb. Bu, iqtisadi təzyiqin beynəlxalq münasibətlərin formalaşmasında nə qədər güclü bir faktor olduğunu göstərir.
