...Yaxud, qalibi bəlli olan seçki
ABŞ-da son onilliklərin ən rəqabətlisi adlandırılan prezident seçkiləri başa çatdı. Fox News kanalının ən son açıqlamasına görə Respublikaçı Donald Tramp 277 səs (qalib gəlmək üçün 270 səs lazımdır), Demokrat Kamala Harris isə 226 səs qazana bilib. Tramp isə tərəfdarları qarşısında çıxışı zamanı özünü ABŞ-ın 47-ci prezidenti adlandırıb. “The New York Times” ilkin nəticələr və exit-poll məlumatlarına əsaslanaraq Trampın seçkilərdə qalib gələcəyini 95% ehtimalla proqnozlaşdırmıdı.
Senat seçkilərində hələ də respublikaçılar liderdir (onlar üçün 51 yer, demokratlar üçün 43 yer). Nümayəndələr Palatasına seçkilərdə Respublikaçılar 183, Demokratlar isə 154 yerə sahibdirlər.
Seçkilər zamanı baş verənlər
Pensilvaniya ştatının bir seçki dairəsində bülletenlərin skan edilməsini çətinləşdirən proqram nasazlığı yaşanıb. Nəticədə səsvermə vaxtı uzadılıb. CNN xəbər verir ki, ABŞ-da Corciya ştatının Battleground Gwinnett qraflığında bir seçki məntəqəsi bomba təhlükəsi səbəbindən boşaldılıb, lakin məlumat təsdiqlənməyincə yenidən açılıb.
ABŞ Federal Təhqiqatlar Bürosu (FTB) Respublikaçılar Partiyasından prezidentliyə namizəd Donald Trampın seçkilərdə qalib gələcəyi təqdirdə tərəfdarlarını güllələməklə hədələyən Miçiqan sakinini saxlayıb. Bu barədə ABC telekanalı məlumat yayıb. Şübhəli şəxs Kanton şəhərində nəzarətə götürülüb.
Associated Press xəbər verir ki, Miçiqan ştatında təbii qaz sızması səbəbindən seçki məntəqəsi bağlanıb. Seçicilər başqa məntəqəyə yönləndirilib.
Tarixin ən bahalı seçkisi: 3,5 milyard dollar
Financial Times yazır ki, 2024-cü il seçkiləri ABŞ tarixində ən bahalı seçki oldu. Tramp və Harris onları hazırlamaq üçün 3,5 milyard dollar xərcləyiblər. Eyni zamanda, ümumi reklam xərcləri seçki kampaniyası xərclərinin yarısını təşkil edib.
2024-cü il noyabrın 5-də keçirilən prezident seçkiləri ABŞ tarixində ən bahalı seçki olub. ABŞ-ın keçmiş prezidenti Donald Tramp və vitse-prezident Kamala Harris onlara hazırlıq üçün 3,5 milyard dollar xərcləyib. Qeyd olunur ki, seçki qərargahının topladığı vəsaitlə bağlı son məlumatlara görə, hər iki namizəd 4,2 milyard dollar toplaya bilib.
Harris vəsait toplamaqda Trampı çox geridə qoyub: O, 2,3 milyard dollar toplayıb, bunun 1,9 milyard dolları kampaniyaya xərclənib. Trampın rəqəmləri daha təvazökardır - müvafiq olaraq 1,8 milyard və 1,6 milyard.
Ümumi reklam xərcləri seçki kampaniyası xərclərinin yarısını təşkil edib. Eyni zamanda, yalnız yeddi “əsas” ştatda xərclər 1,5 milyard dollar təşkil edib. Təkcə Pensilvaniyada hər iki tərəf reklam üçün 400 milyon dollar xərcləyib, 43 digər ştatı arasında isə 358 milyon dollar.
Tramp artıq qalibdir
Seçkilərin rəsmi nəticələrindən asılı olmayaraq, Amerika artıq Trampın xeyrinə qərar verib. Ekspertlər əmindir ki, siyasətçinin uzun illər ictimai fəaliyyətinin nəticələri ABŞ vətəndaşlarına bir ömür təsir edəcək. Bu seçki ABŞ üçün daha bir qeyri-sabit dövrə damğasını vurdu. Son iki onilliyin dramları Amerika siyasətinin ayrılmaz hissəsinə çevrilib: impiçmentlər, qətllərə cəhd, ittihamnamələr, media qalmaqalları və dövlət çevrilişləri artıq konstitusiya səhvləri deyil, Amerika sisteminin xüsusiyyətlərini müəyyənləşdirir. Amerikanın bir millət və ya imperiya kimi rəqabət aparan baxışları arasındakı mübarizə dövrümüzün həlledici məsələsi olaraq qalır. Vaşinqtonun Donald Trampın seçkilərdə son məğlubiyyətinin və ya həbsinin bu müzakirələrin onların xeyrinə başa çatacağına ümid etməsinə baxmayaraq, çox güman ki, bu fundamental konstitusiya mübarizəsi Tramp Amerika ictimai həyatının faktiki rəhbərinə çevrildikdən çox sonra da davam edəcək.
Neoliberallar üçün nə qədər kədərli olsa da, Harris qələbə qazanmış olsaydı belə Trampın şəxsiyyətinin ictimai həyata təsirini silməyəcəkdi. Amerikalıların bir nəsli Trampın “Birinci Amerika” inqilabının kölgəsində böyüdü. 30 yaşdan kiçik seçicilər üçün Tramp ritorikası, teatr və şikayətlər onların mənalı şəkildə məşğul olduqları yeganə siyasətdir. Xüsusilə bir çoxları iqtisadi və sosial maraqlarına məhəl qoymadığını hiss etdikləri elitist mədəniyyətə reaksiya olaraq Trampın döyüş tərzini mənimsəyib. Tramp mühüm üsullarla mədəniyyəti təsirli şəkildə ləğv edib: solun ritorika sistemi onu saxlaya bilmədi və onun onillik media hücumları vasitəsilə inadkarlığı gələcək anti-qurum səlibçilərinə yol açdı.
Siyasi həyata gəldikdə, Amerikanın yenidən qurulmasının gələcəyi təmin edilir. İslahat tərəfdarlarının Tramp bayrağı altında birləşməsi bir neçə nəsildir ki, davam edir və güclü potensiala malikdir. Bob Kennedinin geniş gündəliyi əsasən respublikaçı seçicilər tərəfindən mənimsənildi və Tulsi Gabbardın realizmi və təmkinliliyi xarici siyasət məsələlərində üstünlük təşkil etdi. İlon Mask, Jeffrey Sachs və Bill Ackman kimi fiqurlar indi partiyanın yenilənmiş biznes qanadının əsasını təşkil edir. Senator J.D.Vansın vitse-prezidentliyə namizəd kimi seçilməsi onu bu hərəkatın varisi edir - Respublikaçılar Partiyasının ticarəti və yerli sənayeni qorumaq üzrə yeni öhdəliyinin təcəssümü. Trampın 2024-cü ildə təkrar seçki kampaniyası olmasaydı, Florida qubernatoru Ron DeSantisin təmsil etdiyi ənənəvi mühafizəkar maraqlar qalib gələ bilərdi. Demokratlar bunu hələ dərk etməyə bilər, amma Amerika Birinci hərəkatı hələ başlanğıc mərhələsindədir.
Təbii ki, Donald Tramp bu gün qalib. Əgər o, qalib gəlibsə, bu, 1828-ci ildə Endryu Ceksonun Şərq elitalarını devirdiyi və Amerika demokratiyasını orta Amerikanın maraqlarına xidmət etmək üçün yönləndirdiyi seçkidən bəri ən böyük siyasi çevriliş sayılmalıdır. Trampın siyasi qayıdışı Amerika milli tarixinin ən böyük hadisəsi olacaq və çürüməkdə olan neoliberal dünya nizamına həlledici, sarsıdıcı zərbə vuracaq. Kamala Harrisin dərin mürtəce kampaniyası uğursuz oldu və Birləşmiş Ştatlar bundan sonra çətin ki, başqa neoliberal prezident seçsin. Uzun müddət Amerika öhdəlikləri ilə dəstəklənən qlobal institutlar və liberal ticarət müqavilələri üçün nəticələr aydın və geniş olacaq.
Bugünkü seçkinin nəticəsindən asılı olmayaraq, Donald Trampın onillik ictimai fəallığının təsirləri bir nəsil üçün əks-səda verəcək. Trampın hərəkatına xələl gətirmək üçün mürtəce cəhdlərə baxmayaraq, qərar artıq verilib. Amma rəsmi məlumat hələlik yoxdur, lakin üslub və mahiyyət məsələlərində Donald Tramp artıq qalib gəlib.
Respublikaçılar ABŞ Senatında çoxluq əldə edirlər
Respublikaçılar Partiyasının üzvləri Senatda (ABŞ Konqresinin yuxarı palatası) 51 yer əldə ediblər ki, bu da onlara əksəriyyət, ya da çoxluq statusu verir. Fox News xəbər verir ki, Demokratlar, ilkin məlumatlara görə, 43 yerə sahibdirlər.
Respublikaçıların qələbəsini partiyanın prezidentliyə namizədi Donald Trampın namizədliyini təsdiqlədiyi Berni Moreno gətirib. Moreno Senatın Bank Komitəsinə sədrlik edən, üç müddətə senator olmuş demokrat Şerrod Braunu üstələyib. The Washington Post qəzetinin yazdığına görə, respublikaçı kripto sənayesindəki reklamdan milyonlarla dollar qazanıb.
Nümayəndələr Palatasında (Konqresin aşağı palatası) hazırda respublikaçılar 186, Demokratlar partiyası isə 160 yerə malikdir. Çoxluğu əldə etmək üçün 218 səs toplamaq lazımdır.
Amerika növbələrdə dayanmışdı
Ənənəvi olaraq noyabrın ilk çərşənbə axşamına təsadüf edən prezident seçkilərində seçicilər fəallıq nümayiş etdiriblər: 80 milyondan çox insan poçtla səs verib və ya öz seçimini şəxsən edib. Erkən səsvermənin rekord göstəricilərə yaxın olmasına baxmayaraq, noyabrın 5-də bir çox seçki məntəqələrində uzun növbələr yaranıb. Hakimiyyət öz növbəsində 2020-ci il seçkilərini nəzərə alaraq əlavə təhlükəsizlik tədbirləri görüb, o zaman ki, cənab Tramp demokrat Co Baydenə məğlubiyyəti etiraf etmədi. 2021-ci il yanvarın 6-da qəzəbli kütlənin Kapitoliyə hücumu ilə nəticələndi.
ABŞ-da demək olar ki, hər bir prezident seçkisi həm Amerika, həm də dünya ictimaiyyəti üçün taleyüklü elan edilir. Mübarizənin dərəcəsi o qədər yüksək idi ki, ekspertlər nəinki döyüşdən kimin qalib çıxacağını inamla proqnozlaşdırmaqdan çəkindilər, həm də Amerikanın noyabrın 6-da səhər oyanacağına dair ümidlərini itirmişdilər. Dövlət orqanları cəmiyyətdəki gərginliyi nəzərə alaraq əlavə təhlükəsizlik tədbirləri görmüşdü. O cümlədən, seçki komissiyalarının əməkdaşları ilə xüsusi təlimlər keçirilmiş, onlara seçicilər arasında münaqişə yarandıqda gərginliyin aradan qaldırılması taktikası, silah sahibləri ilə ünsiyyət və təhlükəli vəziyyətlərin aradan qaldırılması üçün faydalı olan digər bacarıqlar öyrədilmişdi. Bəzi dairələrdə seçki məntəqələrində panik düymələri quraşdırılmışdı, ölkə üzrə yüzlərlə seçki məntəqəsi gülləkeçirməz şüşə və polad qapılarla möhkəmləndirilmişdi.
Eyni zamanda hökumət rəsmiləri qeyd ediblər ki, təhlükəsizlik tədbirlərinin artırılması iğtişaşların gözləməsi demək deyil, əksinə, hər hansı zorakılığın qarşısını almaq üçün qabaqlayıcı tədbirdir. Bu və ya digər şəkildə amerikalıları 2024-cü il seçkilərinin onların ölkələri üçün taleyüklü hadisə olduğuna uzun müddət inandırmağa ehtiyac yox idi. Erkən səsvermə göstərdi ki, seçicilər bu tezislə razılaşırlar və buna görə də noyabrın 5-nə kimi görünməmiş seçki fəallığı nümayiş etdirirdilər.
ABŞ-Azərbaycan əlaqələri – 2017-2021
Azərbaycan-ABŞ əlaqələrinə nəzər yetirmək olduqca vacibdir. Dünyanın sözügedən fövqəl dövləti ilə Azərbaycan arasındakı münasibətləri şərtləndirən əsas amillər, bir yandan, ABŞ-ın ölkəmizin beynəlxalq təhlükəsizliyinə və müstəqilliyinə təminat vermək, onun ayaq üstə dayanmasına ilkin iqtisadi və siyasi dəstək göstərmək, sivil dövlətlərarası münasibətlər sisteminə inteqrasiya olunmasına yardım etmək imkanı ilə əlaqəlidirsə, digər yandan, Azərbaycanın ABŞ-ın milli mənafeləri baxımından əlverişli geosiyasi ərazidə yerləşməsi, zəngin təbii ehtiyatlara, xüsusən neft yataqlarına malik olması və beynəlxalq prinsiplərə uyğun, sivil və müstəqil siyasət yeritməsi ilə bağlıdır. Burada təbii ki, Azərbaycanın da milli maraqları nöqteyi nəzərindən əlaqələrin inkişafına töhfə verməsi də əsas amillərdəndir. Azərbaycan-ABŞ əlaqələrinin qurulması və əsaslı şəkildə inkişaf etməsi heç şübhəsiz ulu öndər Heydər Əliyevin xarici siyasət kursu ilə bağlıdır. Ümummilli lider Heydər Əliyevin layiqli varisi Prezident İlham Əliyevin bu xarici siyasət kursuna sadiq qalaraq Azərbaycan-ABŞ əlaqələrində müsbət dinamika əldə olunmasındakı rolu da əvəzolunmazdır. Burada biz ABŞ-ın Qafqaz siyasətində və Azərbaycana münasibətdə artıq özünü açıq-aşkar büruzə verən dəyişikliklər, ilk növbədə, bu illərdə yürüdülən məqsədəyönlü xarici siyasətin, xüsusən neft siyasətini qeyd etməliyik. Xəzər dənizinin neft yataqlarının istismarına ABŞ-ın ən iri şirkət və kampaniyalarının cəlb edilməsi Azərbaycan dövləti üçün mühüm və həyati əhəmiyyət kəsb edən və çox zəruri vəzifələrin yerinə yetirilməsinə yardım etməklə bərabər, həm də iki ölkə arasındakı münasibətlərin strateji əməkdaşlıq və tərəfdaşlıq istiqamətində inkişafını sürətləndirdi. ABŞ-ın neft kampaniyalarının Azərbaycana çox böyük miqdarda investisiya qoyması respublikamızı Amerikanın iqtisadi tərəfdaşına çevirdi.
Azərbaycanla ABŞ arasında enerji sahəsində 1994-cü ildə Azəri-Çıraq-Çünəşli yataqlarının dərinlikdə yerləşən hissəsinin birgə işlənməsi üzrə “Əsrin müqaviləsi”ndə ABŞ şirkətlərinin yer alması ilə başlanan əməkdaşlıq, Azərbaycanın təşəbbüsü ilə həyata keçirilən əsas ixrac neft və qaz kəmərlərinin tikintisinə fəal dəstək ilə davam edib. Donald Trampın ABŞ-a prezidentlik etdiyi dönəmdə - 14 sentyabr 2017-ci ildə Azəri, Çıraq və Günəşli yatağının dərinsulu hissəsinin birgə işlənməsinin 2050-ci ilədək uzadılmasına dair yenilənmiş Hasilatın Pay Bölgüsü (HPB) sazişində Şevron və Ekson şirkətləri yer alıb. ABŞ Azərbaycanın Avropanın enerji təhlükəsizliyinə töhfəsini dəstəkləyir.
Belə ki, ABŞ Cənub Qaz Dəhlizinə qətiyyətlə sadiq olduğunu və layihənin tamamlanması üçün Azərbaycan və onun beynəlxalq tərəfdaşlarının səylərini dəstəklədiyini dəfələrlə bildirib. 2017-ci ildə “Azərbaycan Hava Yolları” və “Silk Way Airlines” ilə Boeing arasında təyyarələrin alınmasına dair ümumilikdə 3 milyard ABŞ dolları dəyərində, 2021-ci ilin aprelində “Silk Way West Airlines” ilə Boeing arasında 5 ədəd Boeing 777F tipli karqo təyyarəsinin alınması barədə sazişlər imzalanıb.
ABŞ, həmçinin Azərbaycanın Avropanın enerji təhlükəsizliyinə töhfəsini, xüsusilə Cənub Qaz Dəhlizinin ərsəyə gəlməsini dəstəkləyir. Bu xüsusda ABŞ Prezidenti Donald Tramp bir neçə dəfə bildirmişdir ki, ABŞ Cənub Qaz Dəhlizinə qətiyyətlə sadiqdir və layihənin tamamlanması üçün Azərbaycan və onun beynəlxalq tərəfdaşlarının səylərini dəstəkləyir. "Mən Azərbaycanın Xəzər dənizindən enerji resurslarının inkişafı və ixracı da daxil olmaqla qlobal enerji təhlükəsizliyinin möhkəmləndirilməsində rolunu yüksək qiymətləndirirəm".
COVID-19 pandemiyası dövründə bütün dünyada, o cümlədən ABŞ-da və Azərbaycanda kiçik və orta biznes üçün çətinliklər yaratmışdı. Amerikanın verdiyi əlavə maliyyə vəsaiti Azərbaycanda kiçik və orta biznes sahiblərinə və onların işçilərinə böhrandan çıxmaqda və uğur qazanmaqda kömək etmişdir. Trampın rəhbərlik etdiyi administrasiya COVID-19 böhranı boyunca və onun təsirlərindən qurtarana qədər Azərbaycan xalqının yanında olub. Bunun üçün Birləşmiş Ştatlar ölkəmizdə COVID-19 pandemiyasına cavab tədbirləri üçün Beynəlxalq Qızıl Xaç və Qızıl Aypara Cəmiyyətləri Federasiyası, Beynəlxalq Qızıl Xaç Komitəsi, Beynəlxalq Miqrasiya Təşkilatı, Azərbaycan Qızıl Aypara Cəmiyyəti və BMT-nin Uşaq Fonduna (UNICEF) maliyyə vəsaiti ayırıb.
32 ildir ki, Azərbaycan ilə ABŞ arasında münasibətlər qarşılıqlı hörmət və əməkdaşlıq prinsipləri çərçivəsində inkişaf edir. İki ölkə daha dərin və strateji əməkdaşlığa hazır olduğunu heç vaxt gizlətməyiblər. Birləşmiş Ştatların istənilən rəhbərliyi üçün öz fəaliyyətində milli təhlükəsizlik və ölkəsinin strateji maraqları baxımından çıxış etmək həlledici olub. Bu maraqlar isə Cənubi Qafqazda Azərbaycanla bərabərhüquqlu və qarşılıqlı faydalı əməkdaşlığı diktə edir və bu o deməkdir ki, Birləşmiş Ştatların istənilən prezidenti dövründə ABŞ və Azərbaycan arasında əməkdaşlığın önəmi böyük olacaq.
Bütün bunları nəzərə alaraq ABŞ Azərbaycana sabitlik və təhlükəsizliyə töhfə verən, qlobal arenada mühüm təşəbbüslərlə çıxış edən və yaranan problemlərin həllinə əməli dəstək verən güclü, dinamik inkişaf edən ölkə kimi baxır.
V.VƏLİYEV
