Özünü dünyaya demokratiyanın beşiyi və insan haqlarının müdafiəçisi kimi təqdim edən Fransa öz gözündə tiri görmür, ancaq başqasının gözündə cöp axtarır. Belə ki, BMT-nin İnsan Hüquqları Komitəsi Fransanı Yeni Kaledoniyada etirazçılara qarşı həddindən artıq güc tətbiq edənləri məsuliyyətə cəlb etməyə və Fransa hakimiyyətinin bu cür hərəkətlərinin qurbanlarına kompensasiya ödəməyə çağırıb.
Qeyd olunub ki, Fransanın hüquq-mühafizə orqanlarının Yeni Kaledoniyada etirazlar zamanı həddindən artıq güc tətbiq etməsi nəticəsində bir neçə nəfər ölüb, yüzlərlə insan yaralanıb, onların arasında Kaledoniyanın yerli xalqı olan kanaklar da olub.
Qurumdan onu da bildiriblər ki, komitə Yeni Kaledoniyada konstitusiya qanununa təklif olunan dəyişikliyə qarşı etirazların başladığı 2024-cü ilin may ayından bəri hüquq-mühafizə orqanları əməkdaşlarının həddindən artıq güc tətbiq etməsi və nəticədə bir neçə nəfərin ölməsi ilə əlaqədar dərindən narahatdır. BMT-də qeyd olunub ki, Fransa, həmçinin xarici miqrantların hüquqlarını pozur, onları İtaliya sərhədində məcburi şəkildə geri qaytarır və sığınacaq prosedurlarına çıxışını məhdudlaşdırır. Fransa hakimiyyəti bu cür hərəkətlərlə insanların həyatına laqeyd münasibət nümayiş etdirir.
Bəyanatda komitə Fransanı miqrantları layiqli mənzillə təmin etmək səylərini gücləndirməyə və sərhəd bölgələrində, xüsusilə Fransa-Britaniya sərhədində və Mayotda sığınacaq axtaranlar və qeyri-qanuni miqrantlarla pis rəftara son qoymağa təkidlə çağırıb.
Sənəddə qeyd olunur ki, Fransa vətəndaşlarının dinc toplaşmaq hüququnun pozulmasından son dərəcə narahatlığını ifadə edən komitə nümayişçilərin özbaşına yoxlanılması və həbs edilməsi hallarının artdığını göstərib, həmçinin Fələstin xalqının dəstəklənməsi də daxil olmaqla nümayişlərin keçirilməsinə qoyulan qadağaların sayının artmasına diqqət çəkib.
Göründüyü kimi, hesabatda bir neçə istiqamət üzrə pozuntulara rast gəlinir və rəsmi Parisin bu proseslərdə nə qədər amansız olduğunun şahidi olunur. Azərbaycanda bir cinayətkarı az qala super qəhrəmana çevirən Fransa bu gün özü hədəf olsa da, bundan yayınır. Nəzarətində olan onlarla böyük media holdinqlərindən ölkəmizə savaş açan dövlət, yeri gəldikdə özünü bununla “müdafiə” etməyi də bacarır. Dünyadakı ədalət carçıları isə bunu görməzdən gəlir. Çünki insan hüquqları təşkilatlarının, QHT-lərin və bu qəbildən olan adların əsas maliyyə mənbəyi Fransadır. Paris milyonlarla pul xərcləyərək özünü tənqidlərdən yayındırmağa çalışır. Ölkə prezidenti Emanuel Makron ədalətsizliyi ifrat dərəcəyə çatdığından Azərbaycanın haqq davasınıda da bizi günahkar hesab edərək “etnik təmizləmə”də ittiham edir. Halbuki BMT-nin qətnamələri Azərbaycanın leyhinədir. Ancaq onlar üçün bunun fərqi yoxdur. “Günahkar Azərbaycandır!” Niyə?
Çünki Azərbaycan Prezidenti hər zaman müstəqil xarici siyasət yürütməklə hansısa paytaxtların təsirinə düşmədi. İlham Əliyevin qətiyyəti və iradəsi qarşısında hər zaman aciz qalan qərəzlilər bunun əvəzini çıxmaq üçün barəmizdə qərəz dolu məlumatlar yaymağa başlayıblar.
Fransa tarix boyu insan hüquqlarını ən kobud şəkildə pozan ölkələrdən olub. Bu yazıda diqqət çəkmək istədiyimiz əsas məqam da budur. Parisin illər ərzində törətdiyi bir neçə vəhşilikləri diqqətinizə çatdırmaq istəyirik.
“Azadlıq, bərabərlik və qardaşlıq” kimi inqilabi ideallarından tutmuş müxtəlif beynəlxalq insan hüquqları təşkilatlarında iştirakına qədər ölkə tarixən özünü insan ləyaqəti və azadlığının çırağı kimi göstərmişdir. Bununla belə, bu mənlik imicinə baxmayaraq, Fransa qlobal miqyasda insan hüquqlarının pozulması kimi geniş şəkildə tənqid edilən bir sıra aksiyalarda iştirak edib.
Fransanın insan haqları sahəsindəki pozuntuları çoxşaxəlidir.
Bir vaxtlar dünyanın ən böyük imperiyalarından biri olan Fransanın müstəmləkəsi Afrika, Asiya, Karib hövzəsi və Sakit okeanı əhatə edirdi. 16-cı əsrdən 20-ci əsrin ortalarına qədər davam edən fransız imperializmi dövründə Fransa dövləti və onun hərbi qüvvələri yerli əhaliyə qarşı çoxsaylı vəhşiliklər törədib.
Əlcəzair Müstəqillik Müharibəsi (1954-1962)
Fransız müstəmləkəçiliyinin ən qəddar fəsillərindən biri Əlcəzair İstiqlal Müharibəsidir. Əlcəzair 1830-cu ildən Fransanın müstəmləkəsi idi və 20-ci əsrin ortalarında Milli Azadlıq Cəbhəsinin (MAC) rəhbərlik etdiyi millətçi hərəkat müstəqillik uğrunda mübarizə aparırdı. Fransanın üsyana cavabı sərt oldu və geniş insan hüquqları pozuntuları ilə yadda qaldı.
Fransız qüvvələri kütləvi işgəncələr, edamlar və mülki əraziləri ayrı-seçkilik etmədən bombalamaqla məşğul idi. Fransa ordusu minlərlə əlcəzairlinin işgəncələrə məruz qaldığı həbs düşərgələri yaratmışdı. Həbs olunanların əksəriyyətinin isə MAC-la heç bir əlaqəsi yox idi. Ən bədnam hadisə 1961-ci ildə Parisdə Moris Paponun komandanlığı altında fransız polisinin onlarla əlcəzairli etirazçının qətlə yetirilməsi və yüzlərlə adamı həbs etməsi olub. Fransa hökuməti onilliklər ərzində bu vəhşilikləri inkar etməyə davam edib və yalnız son illərdə Fransa hakimiyyəti zorakılığın miqyasını etiraf etməyə başlayıb.
Çaqos adaları işi
Fransanın müstəmləkə “mirasının” başqa bir nümunəsi, onun Chagossian xalqının Hind okeanındakı Çaqos adalarından köçürülməsindəki roludur. 1960 və 1970-ci illərdə Fransa hökuməti Böyük Britaniya və ABŞ ilə birlikdə Dieqo Qarsiya adasında hərbi bazaya yer açmaq üçün Çaqosyan əhalisinin məcburi qovulmasını təşkil etdi. Böyük Britaniya qovulmağa görə ilk növbədə məsuliyyət daşısa da, Fransanın bundan sonra bazadan istifadəni saxlamaqda şərikliyi, eləcə də regiondakı geosiyasi maraqlarına strateji dəstəyi, hüququndan məhrum edilmiş köçkün çaqosiyalılara təsir etməkdə davam etdi.
Fransa dünyanın müxtəlif yerlərində, xüsusən də Afrikada hərbi müdaxilənin uzun tarixinə malikdir və burada həm birbaşa hərbi əməliyyatlar, həm də yerli rejimlərə dəstək vasitəsilə mövcudluğunu qoruyub saxlayır. Bu müdaxilələr çox vaxt “sülhməramlı” və ya “sabitləşdirmə səyləri” kimi qələmə verilsə də, ciddi insan hüquqları pozuntuları ilə əlaqələndirilir.
Ruandaya müdaxilə (1994)
Fransanın Afrikadakı mübahisəli hərbi müdaxiləsinin ən parlaq nümunəsi 1994-cü ildə Ruanda soyqırımıdır. Soyqırım baş verən kimi Fransa qoşunları BMT-nin sülhməramlı missiyasının bir hissəsi kimi ölkədə yerləşdirilmişdi. Bununla belə, Fransa tutsilərin və mötədil hutuların kütləvi qətlinə görə məsuliyyət daşıyan Hutuların rəhbərlik etdiyi hökumətə hərbi dəstək verməkdə ittiham olunur. Fransanın dəstəyi, o cümlədən silah tədarükü və təlim rejimə soyqırımı həyata keçirməyə imkan verib.
Bundan sonra Fransa hökumətinin rolu ciddi şəkildə tənqid olundu. Bir neçə araşdırmaya baxmayaraq, Fransa faciədəki rolunu tam etiraf etməkdən çəkinir və Fransa ilə Ruanda arasında münasibətlərin gərginləşməsinə səbəb olur.
Mali və Saheldə müdaxilələr
Fransanın Malidə və daha geniş Sahel bölgəsində hərbi müdaxiləsi insan haqlarının pozulmasına daha bir nümunədir. 2013-cü ildə Malinin şimalında islamçı yaraqlılarla mübarizə aparmaq üçün başladılan Serval əməliyyatı bir çoxları tərəfindən ekstremizmin yayılmasının dayandırılması baxımından uğurlu hesab edilib. Bununla belə, Fransanın Barkhane əməliyyatı altında bölgədə mövcudluğunu davam etdirməsi mülki əhaliyə təsirinə görə tənqid olunur. Fransa qüvvələri bəzi ərazilərdə qeyri-mütənasib güc tətbiq etməklə mülki əhalini öldürüb. Bundan əlavə, məhkəməsiz qətllər və yaraqlılara sığınacaq verməkdə şübhəli bilinən kəndlərin dağıdılması kimi insan hüquqlarının pozulması ilə bağlı məlumatlar var. Üstəlik, Fransa ordusunun insan haqları ilə bağlı vəziyyəti zəif olan bəzi Afrika hökumətlərinə dəstək verməsi bu müdaxilələrin regionda demokratiya və insan haqlarına uzunmüddətli təsiri ilə bağlı suallar doğurub.
İnsan haqları ilə bağlı beynəlxalq mövqeyinə baxmayaraq, Fransa daxili siyasətlərinə, xüsusən də dini azadlıqlar, mühacirlərlə rəftar və azlıqların hüquqları ilə bağlı ciddi pozuntulara yol verib. Adıçəkilən ölkə sistemli ayrı-seçkilik və təcridlə üzləşmiş marginal etnik qrup olan qaraçılara münasibətinə görə tənqidlərlə üzləşib. Fransız hakimiyyət orqanları müntəzəm olaraq qaraçı düşərgələrini, bəzən adekvat mənzil və ya dəstək vermədən çıxarıblar. Bu hərəkətlər qaraçıların mənzil və ayrı-seçkilikdən müdafiə hüquqlarının pozulması olduğunu iddia edən insan haqları qrupları tərəfindən pislənib.
Fransanın dünyəviliyi əsas prinsipidir, lakin bu, eyni zamanda qeyri-mütənasib olaraq müsəlman vətəndaşları hədəf alan siyasətlərə də gətirib çıxarıb. Ölkədə 2010-cu ildə qüvvəyə minən ictimai yerlərdə tam bədən örtüyü (burqa və niqab) taxmağın qadağan edilməsi, xüsusən də müsəlman qadınlara qarşı ayrı-seçkilik kimi qiymətləndirilir.
Göründüyü kimi, Fransanın insan haqları ilə bağlı vəziyyəti ziddiyyətlidir. O, beynəlxalq səhnədə insan hüquqlarının təşviqində əsas rol oynadığını göstərməyə çalışsa da, öz hərəkətləri bunun əksini söyləyir.
Natiq Səlim,
KONKRET.az
