Türkiyə son beş ildə ilk dəfə Avropa İttifaqı XİN başçılarının qeyri-rəsmi toplantısında iştirak edib. Danışıqlara dəvət Ankaraya belə ümid verib ki, fikir ayrılıqlarına baxmayaraq, Brüssel Türkiyə ilə yaxınlaşmağa marağını artıracaq. Ancaq bəzi siyasi şərhçilər o qədər də nikbin proqnoz irəli sürmürlər.
Məsələ ondadır ki, bu yaxınlarda Aİ-nin Xarici İşlər və təhlükəsizlik siyasəti üzrə ali nümayəndəsi Jozep Borrel iddia edib ki, guya Ankara Şimali Afrikada təsirini gücləndirərək “Aralıq dənizi nizamını” dəyişdirir. Ancaq reallıq budur ki, Türkiyənin regionda güclənməsi miqrantlar və təhlükəsizlik problemlərilə üz-üzə qalan “Qoca qitə”nin də maraqlarına cavab verir.
Brüsseldə keçirilən danışıqlarda Türkiyə tərəfini xarici işlər naziri Hakan Fidan təmsil edib. Türkiyə KİV-nin məlumatına görə, XİN rəhbəri toplantıda Brüsselə münasibətlərin möhkəmləndirilməsi istiqamətində konkret addımların atılmasının vacibliyini çatdırıb. O, Brüsseldə Aİ xarici işlər nazirlərinin qeyri-rəsmi toplantısına qatıldıqdan sonra qiymətləndirmələrini “Anadolu” agentliyinin müxbiri ilə bölüşüb. Cənab Fidan bildirib ki, Brüsseldəki görüş Aİ ilə Türkiyə əlaqələrinin canlanması baxımından əhəmiyyətlidir. İki saata yaxın davam edən görüşdə Türkiyə ilə Aİ arasında əlaqələrin inkişaf etdirilməsi yolları, qlobal və ümumbəşəri əlaqələr sahəsində əməkdaşlıq, eləcə də regional məsələlər ətraflı müzakirə olunub.
Hakan Fidan müsahibəsində bildirib ki, Aİ Türkiyə ilə bütün sahələrdə müntəzəm dialoq və məsləhətləşmələrin davam etdirilməsinin vacibliyini vurğulayıb. Nazir qeyd edib ki, qarşıdakı dövrdə münasibətlərin sürətlənməsi üçün texniki məsələlərlə bağlı konkret addımlar atılmalıdır. Onun fikrincə, ilk növbədə, 2019-cu ildə dayandırılmış dialoq mexanizmlərinin işini bərpa etmək lazımdır: “Biz Gömrük İttifaqının yenilənməsini səbirsizliklə gözləyirik”. O deyib ki, prioritet məsələlərdən biri viza rejiminin liberallaşdırılmasıdır. Fidan bildirib ki, artıq 66 meyar yerinə yetirilib, aidiyyəti qurumlar qalan 6 meyarın yerinə yetirilməsi üzərində işləyir: “Vizanın liberallaşdırılmasına nail olunmasa da, biz vətəndaşlarımızın Şengen vizasının alınması prosesində qarşılaşdıqları çətinlikləri və maneələri aradan qaldırmaq üçün işimizi davam etdiririk”.
Türkiyənin xarici işlər naziri əlavə edib ki, Türkiyə ilə Aİ arasında münasibətlərin canlanması bütün tərəflərin maraqlarına uyğundur. Cənab Fidan Aİ üzvlüyünün Türkiyə üçün strateji hədəf olduğunu vurğulayıb. Nazir xatırladıb ki, Prezident Rəcəb Tayyib Ərdoğan bu mövqeyi açıq şəkildə ifadə edib: “Biz müsbət gündəmlə irəliləmək istəyirik. Aİ eyni müsbət yanaşma nümayiş etdirsə, bu, bütün tərəflərin maraqlarına uyğun olacaq”.
TRT mənbələri son 5 ildə ilk dəfə Türkiyənin dəvət edilməsini Aİ-nin əməkdaşlığa artan marağının əlaməti adlandırırdılar. Lakin bəzi türkiyəli politoloqların qeyd etdikləri kimi, danışıqlar ərəfəsində Brüssel o qədər də dostluq siqnalları göndərmirdi. Məsələn, bir həftə əvvəl Borrel belə açıqlama vermişdi: “Biz Afrikada baş verənlərdən narahat olmalıyıq. Mən Brüsselə gələndə o vaxt Liviyada fransızlar və italyanlar var idi. Onlar həmişə bir-birləri ilə yaxşı yola getmirdilər, amma orada idilər. Bu gün Liviyada bir nəfər də olsun avropalı qalmayıb – yalnız türklər və ruslar”. Azərbaycana qarşı da qərəzli mövqe nümayiş etdirən Borrel daha sonra belə deyib: “Liviya sahillərindəki bazalar artıq Avropanın deyil. Onlar Türkiyə və Rusiyaya məxsusdur. Bu, bizim təsəvvür etdiyimiz Aralıq dənizi nizamı deyil”. Göründüyü kimi, Aİ Türkiyənin Şimali Afrika regionunda möhkəmlənməsindən ciddi narahatdır.
Liviya Ankaranın Afrikada son illər öz mövqelərini gücləndirməyə çalışdığı yeganə yer deyil. Türkiyə Statistika Təşkilatının (TÜİK) məlumatına görə, ötən il Ankara ilə qitə ölkələri arasında ticarətin həcmi 32 milyard dollara çatıb ki, bu da 2013-cü illə müqayisədə təxminən 50 faiz çoxdur. Qardaş ölkənin regionda tərəfdaşlarının sayı da artır. Türk inşaat podratçıları digər xarici şirkətlərin təhlükəsizlik baxımından uzaq durmağa meyilli olduqları ölkələr də daxil olmaqla ən azı 1800 infrastruktur layihəsində çalışıb. Birləşmiş Ərəb Əmirliyinin “The National” nəşri Afrika bazarına bələd olan türk biznes elitasının nümayəndələrindən birinə istinadla yazır: “Türkiyə özəl sektorunun Afrikada öz təsir rıçaqları var: bu, çox praqmatikdir. Türk şirkətləri Afrikanı həm ucuz, həm də keyfiyyətli mal və xidmətlərlə təmin edir. Çinlilərlə asanlıqla rəqabət apara bilirlər”. Bu il Türkiyənin uranın işlənməsi ilə bağlı bəzi Qərb ölkələrinin yerini doldurmağa hazır olduğuna dair əlamətlər də var.
Eyni zamanda, Türkiyə Nigerdən Somaliyə qədər geniş spektrli aktorlarla təhlükəsizlik əlaqələri də qura bilib. Belə şəraitdə Avropa İttifaqı son illərdə qitənin sürətlə dəyişən hissələrində öz mövqelərini gücləndirə bilən regiondankənar oyunçularla qarşılıqlı əlaqədə maraqlı olmalıdır. Buna görə də politoloqlar bildirirlər ki, Borrelin iddialarına baxmayaraq, Aİ Türkiyənin Afrikadakı artan rolunu nəzərə alaraq Ankara ilə bu sahədə əməkdaşlığını gücləndərməyə məcburdur. Çünki “Qoca qitə”nin üzvləri “qara qitə”də yaxşı qarşılanmırlar.
S.ELAY
XQ
