7 iyun 1692-ci ildÉ™ zÉ™lzÉ™lÉ™ vÉ™ onun yaratdığı sunami nÉ™ticÉ™sindÉ™ QÉ™rb yarımkürÉ™sindÉ™ki Ä°ngilis müstÉ™mlÉ™kəçiliyinin É™n böyük mÉ™rkÉ™zlÉ™rindÉ™n biri olan Yamayka adasındakı Port Royal ÅŸÉ™hÉ™ri dağıldı. ŞəhÉ™r BirləşmiÅŸ Krallığın dÉ™niz bazası vÉ™ Karib dÉ™nizindÉ™ki məşhur dÉ™niz quldurlarının mÉ™rkÉ™zi idi.Â
Yenisabah.az Lent.az-a istinadÉ™n dağılması ilÉ™ dünyada piratçılığın zÉ™iflÉ™mÉ™sinÉ™ sÉ™bÉ™b olan Port-Royal ÅŸÉ™hÉ™ri haqda yazını tÉ™qdim edir.Â
Avropalı müstəmləkəçilərin gəlişindən əvvəl Yamaykada Aravak qəbiləsindən olan hindular yaşayırdı. 1494-cü ildə ada Xristofor Kolumb tərəfindən kəşf edildi və tezliklə Cənubi və Mərkəzi Amerikada İspan fəthləri üçün əsas bazaya çevrildi. Yamaykanın yerli əhalisinin çoxu müstəmləkəçilər tərəfindən məhv edildi. vakansiya
GÉ™lÉ™cÉ™k Port Royal ÅŸÉ™hÉ™rinin yerindÉ™ mÉ™skunlaÅŸma hÉ™lÉ™ ispanlar tÉ™rÉ™findÉ™n qurulmuÅŸdu, lakin É™vvÉ™lcÉ™ bura müvÉ™qqÉ™ti mÉ™rkÉ™z kimi baxılırdı. Ä°spaniya kralının tÉ™bəəlÉ™ri Amerika qitÉ™sindÉ™ qızıl axtarırdılar vÉ™ Yamayka onlar üçün ikinci dÉ™rÉ™cÉ™li bir É™razi idi. 1655-ci ildÉ™ ingilislÉ™r Yamaykanı ispanların É™lindÉ™n alır.Â
Tezliklə gələcək Port-Royalın yerində ingilis istehkamlarının inşasına başlandı. Çünki Yamaykanın cənub-şərqində — böyük bir limanla və ən vacib dəniz yollarının kəsişməsində yerləşən Port-Royal son dərəcə əlverişli mövqeəd idi.
Mülki ingilislÉ™r yeni istehkamlar bölgÉ™sindÉ™ mÉ™skunlaÅŸdılar: dÉ™nizçilÉ™r, tacirlÉ™r, sÉ™nÉ™tkarlar vÉ™ hÉ™yat qadınları yeni ÅŸÉ™hÉ™rin É™sas kütlÉ™sini təşkil edirdi. QÉ™sÉ™bÉ™ É™vvÉ™lcÉ™ Kaquey adlanırdı. Lakin 1660-cı ildÉ™ Ä°ngiltÉ™rÉ™dÉ™ monarxiyanın bÉ™rpasından sonra Port-Royal ("Kral limanı") adlandırıldı. TarixçilÉ™rin qeyd etdiyi kimi, liman ÅŸÉ™hÉ™ri hÉ™m hÉ™rbi, hÉ™m dÉ™ mülki gÉ™milÉ™rin yüklÉ™nmÉ™si, boÅŸaldılması vÉ™ istismarı üçün ideal bir yer halına gÉ™ldi.Tarixi mÉ™nbÉ™lÉ™r ÅŸÉ™hÉ™r É™halisinin yarısı fahiÅŸlÉ™rin digÉ™r yarısını isÉ™ dÉ™nizçilÉ™rin, piratların vÉ™ sÉ™nÉ™tkarların təşkil etdiyini yazır.Â
Port-Royalda kaper adlanan özəl gəmilər var idi və həmin kaperlər düşmən ölkələrin gəmilərinə qarşı hərəkət etmək üçün Böyük Britaniyadan icazə alırdı. Port-Royal-ın coğrafi mövqeyi, talan edilmiş sərvətlərin və Amerikada çıxarılan qiymətli metalların Avropaya ixrac edildiyi İspan limanlarına sürətli basqınlar etməyə imkan verirdi.
TarixçilÉ™rin qeyd etdiyi kimi, kaperlÉ™rin fÉ™aliyyÉ™tinÉ™ icazÉ™ vermÉ™klÉ™ ingilislÉ™r bir anda iki problemi: özÉ™l gÉ™milÉ™rin É™ldÉ™ etdiklÉ™ri qÉ™nimÉ™tin bir hissÉ™sini vergi olaraq almaqla xÉ™zinÉ™ni doldurdurmaÄŸa vÉ™ o dövrdÉ™ Ä°ngiltÉ™rÉ™nin dünya sÉ™hnÉ™sindÉ™ki É™sas rÉ™qiblÉ™rindÉ™n biri olan Ä°spanların tÉ™siri ilÉ™ mübarizÉ™ aparmaÄŸa icazÉ™ verirdi.Â
TicarÉ™t vÉ™ kaperliyÉ™ icazÉ™ (dÉ™niz quldurluÄŸu) Port-Royalı tez zÉ™nginləşdirdi. Onun É™n çiçəklÉ™nÉ™n dövründÉ™ É™halisi, müxtÉ™lif hesablamalara görÉ™, 6 mindÉ™n 10 min nÉ™fÉ™rÉ™ çatırdı. ŞəhÉ™r Boston ilÉ™ birlikdÉ™ QÉ™rb yarımkürÉ™sindÉ™ Britaniyanın É™n böyük mÉ™rkÉ™zlÉ™rindÉ™n birinÉ™ çevrildi. Port Royalda tÉ™xminÉ™n 2 min bina var idi vÉ™ buradakı daşınmaz É™mlakın dÉ™yÉ™ri, tarixçilÉ™rin fikrincÉ™, Londonun bÉ™zi É™razilÉ™ri ilÉ™ müqayisÉ™ edilÉ™ bilÉ™rdi. Yerli É™hali o qÉ™dÉ™r zÉ™ngin idi ki, mÉ™iÅŸÉ™tdÉ™ gümüş qablardan istifadÉ™ edir, atları gümüşlÉ™ geyindirirdilÉ™r. MütÉ™xÉ™ssislÉ™rin qeyd etdiyi kimi, eyni dövr É™rzindÉ™ Åžimali Amerikanın bütün limanlarının daxil olan sayda ticarÉ™t vÉ™ hÉ™rbi gÉ™mi bir il É™rzindÉ™ Port Royal limanına daxil olurdu.Â
Tarixçilərin fikrincə, Port Royal binalarının təxminən üçdə biri fahişəxanalar və içki mağazalarından ibarət idi. Basqınlardan sonra dincələn dəniz quldurları şəhərdə təmtəraqlı şənliklərə can atır, özləri üçün müxtəlif qəribə əyləncələr icad edirdi, buna görə Port-Royal "Yeni Dünyanın Sodomu" və "Şər şəhər"i adlanırdı.
Port-Royal sakinlÉ™ri, öz növbÉ™sindÉ™, Yamaykada É™kin sahÉ™lÉ™rinin inkiÅŸafına piratçılıq vÉ™ tranzit ticarÉ™tindÉ™n É™ldÉ™ etdiklÉ™ri vÉ™saiti yatırmaÄŸa çalışır vÉ™ yaxşı gÉ™lir É™ldÉ™ edirdi. DÉ™niz quldurlarından bÉ™zilÉ™ri kifayÉ™t qÉ™dÉ™r pul yığaraq piratçılığın daşını atır vÉ™ rüşvÉ™t hesabına cÉ™miyyÉ™tin hörmÉ™tli vÉ™tÉ™ndaÅŸları - dövlÉ™t qulluqçuları vÉ™ ya sahibkarlar olurdular. MÉ™sÉ™lÉ™n, Port-Royalda bazası olan məşhur dÉ™niz qulduru Henri Morqan sonralar Yamaykanın vitse-qubernatoru oldu vÉ™ adada geniÅŸ É™kin sahÉ™lÉ™rinÉ™ sahib oldu.Â
7 iyun 1692-ci ildə Port Royal sakinləri güclü yeraltı təkanlar hiss etdilər. Yerdəki nəhəng çatlar binaları və insanları uddu. Və sonra zəlzələ nəticəsində yaranan sunami dalğaları şəhərdə sağ qalanları vurdu. Şəhər binalarının təxminən üçdə ikisi tamamilə dağıldı, əhəmiyyətli bir hissəsi suyun altında qaldı. Cəmi bir neçə dəqiqə ərzində təxminən 2 min insan öldü. Ancaq Port-Royal sakinlərinin dərdləri bununla bitmədi. Şəhərdə qalan quldurlar onlara müqavimət göstərə bilməyənləri talan etməyə tələsdilər. Və çox sayda çürümüş cəsəd və antisanitariya səbəbindən Port-Royalda epidemiyalar başladı. Fəlakət günü aldığı xəstəliklərdən və yaralanmaların nəticələrindən qısa müddətdə təxminən 3 min sakin öldü.
Ä°ngilis sÉ™lahiyyÉ™tlilÉ™ri Port-Royalı canlandırmaÄŸa çalışdılar, lakin bu cÉ™hdlÉ™r uÄŸursuz oldu. 1703-cü ildÉ™ keçmiÅŸ pirat paytaxtının yaxınlığında tikilmiÅŸ qÉ™sÉ™bÉ™ yanğın nÉ™ticÉ™sindÉ™ mÉ™hv edildi. XVIII É™srdÉ™ ÅŸiddÉ™tli qasırÄŸalar bu yerlÉ™ri vurdu. "ZÉ™lzÉ™lÉ™ vÉ™ digÉ™r bÉ™dbÉ™xtliklÉ™rdÉ™n xilas olan insanların çoxu, sakinlÉ™rinin günahları üçün Allahın É™zabının Port Royal-a düşdüyünÉ™ qÉ™rar verdilÉ™r, buna görÉ™ dÉ™ ÅŸÉ™hÉ™ri bÉ™rpa etmÉ™k fikrindÉ™n vaz keçdilÉ™r. Bu, Karib dÉ™nizindÉ™ki piratçılığa güclü zÉ™rbÉ™ oldu. Ä°ndi şöhrÉ™ti bütün dünyada yayılmış Port-Royalın yerindÉ™ kiçik bir balıqçı kÉ™ndi var.Â
Telegram kanalımız