Bu gün Budapeştdə Avropa Siyasi Birliyinin növbəti sammiti işə başlayır. Daha əvvəl qeyd edildiyi kimi, Avropa Siyasi Birliyi Ukraynadakı müharibədən sonra ATƏT-i əvəz etmək təşəbbüsü ilə yaradılmışdı. Kriteriya coğrafidir: ABŞ, Kanada, Rusiya, Belarus və Mərkəzi Asiya ölkələri istisna olmaqla, bütün ATƏT üzvləri burada təmsil olunur... Böyük Britaniyanın da iştirak etdiyi AB-nin himayəsi altında sırf Avropa platformasıdır.
Ancaq ikinci ildir görüşlər keçirilir; başqa cür adlandırmaq olmaz, amma nə institutlaşma var, nə gündəm yaradılıb, nə əlavə addımlar, nə də inkişaf baxışı təklif olunur.
Avropa Siyasi Birliyi (ASB) həmişə ABŞ-ın üstünə gələn Avropanın qərarsızlığının klassik göstəricisidir. Əgər ASB olaraq forum yaradılıbsa, onda növbəti addım ATƏT-in buraxılması olmalıdır ki, biz bunu hələ görməmişik. ATƏT öz resurslarını tükəndirib: Avropada nə təhlükəsizlik, nə də əməkdaşlıq qalıb.
ATƏM ABŞ və SSRİ arasında razılaşmanın nəticəsi idi. Sonradan transformasiyaya uğrayan ATƏT SSRİ-nin dağılması və ABŞ, Rusiya və Avropanın razılaşmasının nəticəsi idi...
Aİ nə qədər çalışsa da, Avropanın təhlükəsizlik məsələlərində aparıcı rol oynamaq heç vaxt olmayıb və mümkün deyil.
Tramp seçiləndən bəri Avropa liderləri ABŞ-ın Avropaya təhlükəsizlik yardımının gözlənilən kəsilməsi problemi ilə üzləşiblər. Görünür, Avropa liderləri özbaşına hərəkətə keçmək, daha subyektiv olmaq, geosiyasi vahidə çevrilmək imkanı əldə etdiklərinə görə sevinməlidirlər.
ASB Forumu cavab verməlidir ki, forum görüşlərdən kənara çıxıb, təhlükəsizlik və əməkdaşlıq qaydalarını inkişaf etdirən yeni sırf Avropa münasibətlər sisteminin yaradılmasının xəbərçisi olacaq, yoxsa hər şey ümumi fotolar, ikitərəfli görüşlər, ümumi müzakirələr səviyyəsində qalacaq.
Budapeştdə keçirilən ASB sammiti Macarıstanın Baş naziri, Türk Dünyasının ordenini alan və Trampın dostu Viktor Orbanın xeyrinədir. O, ABŞ seçkilərinə düzgün "stavka" etdi və indi də bundan pul qazanacaq. Macarıstan Aİ-yə sədrlik edən ölkədir, lakin Aİ liderləri və xarici işlər nazirləri Budapeştdəki sammitlərə gəlməyiblər. Amma indi hamı Macarıstanın Baş nazirinin yanında olacaq.
Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev ASB-nin sammitində iştirak etməyəcək. Azərbaycan Prezidentinin iş qrafiki gərgindir, o, Bişkekdən yenicə qayıdıb və sabah Vətən Müharibəsində Qələbə Günüdür. Gələn həftə isə COP29 çərçivəsində Bakı ilə maraqlanan əsas Avropa liderlərinin: Almaniya kanslerinin, Böyük Britaniya və Macarıstanın Baş nazirinin Bakıya səfərləri gözlənilir. Bişkekdə Baş nazir Orbanla görüşmüşdü.
Avropa çağırışa cavab verməlidir və ASB formatı çağırışa cavabın rəsmiləşdirilə biləcəyi platformadır. Avropa ölkələri Aİ rəhbərliyindən qətiyyətli addımlar gözləyir, əks halda ASB sammiti cəlbedici platforma olmaqdan çıxacaq və əsas etibar resursunu tükəndirəcək. ATƏT-in və onunla birlikdə ATƏT-in Minsk Qrupu kimi uğursuz formatların dağılması qaçılmazdır və bu baş verdikdə Avropa daha da subyektləşəcək.
