(Yazı "Ekologiya və ətraf mühitin mühafizəsi" mövzusu üzrə hazırlanıb)
Ekoloji problemlərin cəmiyyət tərəfindən qəbul edilməsinə "ekoloji həssaslıq” deyilir.
Ekoloji həssaslıq həm də fərdlərin və cəmiyyətlərin bütöv, davamlı seçimlər və həllər istehsal etməsi və həyatın bütün səviyyələrində təbii mühitə və canlı təbiətə zərər verməyən, əksinə onlara fayda verən fəaliyyətlərlə məşğul olması deməkdir. Başqa sözlə ekoloji şüur, cəmiyyəti təşkil edən fərdlərin ətraf mühitdən xəbərdar olmaq və öz vəzifələrini yerinə yetirmək qabiliyyəti kimi də müəyyən edilə bilər.
Cəmiyyətin isə ekoloji mühitin problemlərindən xəbərdar olması, öz vəzifələrini yerinə yetirə bilməsi üçün bu mövzuda maarifləndirmə tədbirlərinin həyata keçirilməsi vacibdir.
Hələ 2023-cü ilin dekabrında Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev iqlim dəyişmələrinə qarşı qlobal mübarizədə beynəlxalq həmrəyliyin gücləndirilməsi məqsədilə Azərbaycan Respublikasında 2024-cü il "Yaşıl dünya naminə həmrəylik ili” elan edilməsi ilə bağlı sərəncam imzalayıb.
Azərbaycanın 2030-cu ilə qədər sosial-iqtisadi inkişafa dair beş milli prioritetindən biri "Təmiz ətraf mühit və yaşıl artım ölkəsi” kimi müəyyən edilib. Həmin prioritetə uyğun olaraq, ətraf mühitin sağlamlaşdırılması, yaşıllıqların bərpası və artırılması, su ehtiyatlarından və dayanıqlı enerji mənbələrindən səmərəli istifadənin təmin edilməsi istiqamətində işlər aparılır.
Bundan başqa yaşıl enerji növlərinin yaradılması və yaşıl enerjinin dünya bazarlarına nəqli Azərbaycanın enerji siyasətinin prioritetidir. Azərbaycan elektrik enerjisi istehsalının qoyuluş gücündə bərpa olunan enerji mənbələrinin payının 2030-cu ilə qədər 30 faizə çatdırılmasını hədəfləyir.
Bu istiqamətdə görülən işlərdən biri də insanlar arasında ekoloji duyarlılığın artırlması üçün müxtəlif maarifləndirmə tədbirlərinin həyata keçirilməsidir.
Bəs ekoloji maarifləndirmə və önəmi nədir?
Qaynarinfo xəbər verir ki, ekoloji maarifləndirmə təbii sərvətlərin davamlı şəkildə qorunması və gələcək nəsillərin həyat keyfiyyətinin təmin edilməsi üçün vacibdir. Təbii ehtiyatlar dünyamızın məhdud resursudur və tükənmək təhlükəsi altındadır.
Davamlılıq və ekoloji maarifləndirmə bu gün vacib məsələlərə çevrilib. Təbii ehtiyatların məhdud olduğunu nəzərə alaraq, bu ehtiyatların gələcək nəsillərə sağlam şəkildə ötürülməsi üçün davamlılıq və ekoloji maarifləndirmə təmin edilməlidir.
Davamlılıq nədir?
Davamlılıq təbii ehtiyatlardan gələcək nəsillərin istifadə edə bilməsi üçün onlara təsir etmədən istifadə etmək və qorumaq deməkdir. Bu konsepsiya gələcək nəsillərin bugünkü ehtiyacları ödəmək üçün təbii sərvətləri istehlak edərkən eyni resurslardan faydalana bilməsini təmin etmək məqsədi daşıyır. Davamlılıq ekoloji, iqtisadi və sosial təsirləri nəzərə alan yanaşma tələb edir.
Ekoloji maarifləndirmə təbii sərvətlərin davamlı şəkildə qorunması və gələcək nəsillərin həyat keyfiyyətinin təmin edilməsi üçün vacibdir. Təbii ehtiyatlar dünyamızın məhdud resursudur və tükənmək təhlükəsi altındadır. Ona görə də biz ekoloji şüurlu olmalı və resurslardan səmərəli istifadə etməliyik.
Ekoloji maarifləndirmə insanlara təbiətin dəyərini dərk etməyə və təbiətə zərər verməkdən çəkinməyə imkan verir. Gələcək nəsillərə davamlı dünya yaratmaq üçün təbii ehtiyatların qorunması, tullantıların idarə olunmasının təmin edilməsi və bərpa olunan enerji mənbələrindən istifadə edilməsi vacibdir.
Ekoloji maarifləndirmə isə bir neçə istiqamətdə aparıla bilər. Bu istiqamətlərdə cəmiyyətə çevrəyə duyarlılıq müxtəlif məsələlər və problemlər işıqlandırılaraq çatdırıla bilər.
Bu gün ekoloji problemləri yardan səbəblərdən biri də tullantıların idarə edilə bilməsidir.
Belə ki, tullantıların idarə edilməsi ekoloji maarifləndirmənin bir hissəsidir. Təbiətə zərər vermədən tullantıları nəzarət altında saxlamaq və təkrar emalı təşviq etmək ətraf mühitin çirklənməsinin qarşısını alır. Təkrar emal istifadə olunan materialların təkrar istifadə edilməsini təmin edir və beləliklə, təbii ehtiyatların tükənməsinin qarşısını alır.
Ekoloji maarifləndirmə yaşıl enerji mənbələrindən istifadəni də əhatə edir. Günəş enerjisi və külək enerjisi kimi davamlı enerji mənbələri təbii ehtiyatların qorunması və ətraf mühitə zərər vermədən enerji istehsalı üçün vacibdir. Bu bərpa olunan enerji mənbələri həmçinin qalıq yanacaqlardan istifadəni azaltmaqla iqlim dəyişikliyi ilə mübarizədə effektiv rol oynayır.
Gələcək nəsillərin həyat keyfiyyətini təmin etmək üçün ekoloji maarifləndirmə vacibdir. Təmiz enerji resurslarından istifadə və təbii ehtiyatların qorunması səyləri bizə gələcək nəsillərə daha yaşıl və dayanıqlı dünya buraxmağa kömək edir. Ona görə də hər birimiz ekoloji maarifləndirməni artırmaq və ətraf mühiti qorumaq üçün öz üzərimizə düşən məsuliyyəti öz üzərimizə götürməliyik.
Ekoloji duyarlılığın ən vacib məqamlarından biri isə yaşıl enerji mənbələri və ondan istifadə haqqında maarifləndirmə tədbirlərinin həyata keçirilməsidir. Yaşıl enerji ətraf mühitə zərər verməyən davamlı enerji mənbələrindən əldə edilən enerji növüdür. Qalıq yanacaq kimi ənənəvi enerji mənbələri ətraf mühitə zərərli qazların və tullantıların buraxılmasına səbəb olduğu halda, yaşıl enerji mənbələri ekoloji cəhətdən təmiz şəkildə enerji istehsal edir. Bu enerji mənbələri bərpa olunandır və təbii ehtiyatların tükənməsi riskini minimuma endirir.
Yaşıl enerjinin ən mühüm nümunələrindən biri günəş enerjisidir. Günəş enerjisi təbii və davamlı şəkildə günəş şüalarından elektrik və ya istilik enerjisi əldə etməyə imkan verir. Günəş enerjisi panelləri günəş enerjisini elektrik enerjisinə çevirərək evlərdə və iş yerlərində istifadə etməyə imkan verir. Beləliklə, ətraf mühitə zərər vermədən enerji ehtiyacı ödənilir.
Digər yaşıl enerji mənbəyi külək enerjisidir. Külək turbinləri küləyin gücündən istifadə edərək elektrik enerjisi istehsal edir. Buna görə də ekoloji cəhətdən təmiz alternativ olaraq davamlı enerji mənbəyi olan külək enerjisinə üstünlük verilir. Külək elektrik stansiyaları kənd təsərrüfatı ərazilərində və sahil ərazilərində yaradıla və təmiz enerji istehsalını təmin edə bilər. Külək enerjisi ətraf mühitə təsir və davamlılıq baxımından əhəmiyyətli üstünlüklərə malikdir. Külək enerjisi istehsalında yanacaq sərfiyyatı olmadığı üçün karbon emissiyaları və havanın çirklənməsi kimi ekoloji problemlərlə bağlı risklər minimuma endirilir. Bundan əlavə, külək enerjisi mənbələrinin qeyri-məhdud və bərpa oluna bilən olması enerjinin davamlı istifadəsini təmin edir.
Yaşıl enerji qalıq yanacaqlara əsaslanan enerji mənbələri ilə müqayisədə daha ekoloji cəhətdən təmiz və davamlı enerji variantıdır. Yaşıl enerji mənbələri qlobal iqlim dəyişikliyi ilə mübarizədə və qalıq yanacaqlardan asılılığın azaldılmasında mühüm rol oynayır. Beləliklə, gələcək nəsillər üçün təmiz ətraf mühit və sağlam enerji mənbəyi təmin edilir.
Bundan başqa maarifləndirmə tədbirləri sırasına bioloji müxtəlifliklərin qorunması, bərpası üçün görülə biləcək işləri də daxil etmək olar.
Nəzərə almaq lazımdır ki, bioloji müxtəlifliyin qorunub saxlanılmasında xüsusi mühafizə olunan ərazilərin rolu əvəzedilməzdir. Azərbaycanda xüsusi mühafizə olunan təbiət əraziləri ölkə ərazisinin 10,3 faizini təşkil edir.
Dövlət Statistika Komitəsinin məlumatına görə isə 2024-cü ilin əvvəlinə flora və faunanın qorunub saxlanması və təkrar istehsalı üçün ölkədə ümumi sahəsi 120,7 min hektar olan 10 dövlət təbiət qoruğu, sahəsi 421,4 min hektar olan 10 milli park və sahəsi 350,8 min hektar olan 24 dövlət təbiət yasaqlığı mövcud olub. Milli parkları, qoruqlar, təbiət yasaqlıqları da ölkəmizin milli sərvətləri hesab olunduğundan onları da qorumaq vacibdir. Bunun üçüün də əhali arasında tez-tez maarifləndirmə işləri aparılmalıdır.
Bəs fərd olaraq bizim üzərimizə hansı vəzifə düşür? Biz özümüz təbiətə ekoloji duyarlılığımızı necə artıra bilərik? Təbiət bizim həm də evimizdir, öz evimizi qorumaq üçün hardan başlamalı və nəyə diqqət etməliyik?
Diqqət etməli olduğumuz məqamları isə aşağıdakı kimi sadalamq olar:
- Ətraf mühit haqqında məlumat əldə edin.
- Çirklənmənin qarşısını almaq. Yerə zibil atmayın. Bu vərdişi uşaqlarınıza aşılayın.
- Tullantılarınızı ayırın və təkrar emala töhfə verin.
- Plastik torbalardan istifadəni azaldın. Alış-veriş üçün parça çantalardan istifadə edin.
- Kağız dəsmallardan istifadəni azaldın.
- Dişlərinizi fırçalayarkən, vanna qəbul edərkən və ya mətbəxdə kranı açıq qoymayın.
- Enerji qənaət edən lampalardan istifadə edin.
- Tullantı batareyaları zibil qutusuna deyil, tullantı batareya qutusuna atın.
- Tullantılı bitki yağlarını zibil qabına və ya lavaboya tökməyin. Onu ən yaxın tullantı yağı toplama qutusuna atın.
- Yazışmalarınızı çap etməməyə diqqət edin, e-poçtdan istifadə edin.
- Birdəfəlik boşqab və fincan əvəzinə keramika boşqab və metal qablardan istifadə edin.
- Şəxsi su şüşəsindən istifadə edərək plastik butulkaların istifadəsini azaldın.
- İş yerində öz fincanınızı alın.
- Piknikə getdiyiniz zaman tullantılarınızı toplayın və evə qayıdanda təkrar emal qutularına atın.
- Yerli yeməklərdən istifadə etməyə diqqət edin.
- Şüurlu istehlak edin, qənaətcil olun, ekoloji təmiz olun.
- Tez-tez istifadə olunan cihazlar üçün təkrar doldurulan batareyalar alın.
- İstifadə etmədiyiniz elektrik cihazlarını elektrik şəbəkəsindən ayırın.
- İstilik üçün havanı çirkləndirən yanacaqlardan istifadə etməyin.
- Binanızdakı bacaların müntəzəm təmizlənməsinə diqqət yetirin.
- Binanızda istilik izolyasiyasına diqqət yetirin.
- Qısa məsafələrdə piyada və ya velosiped sürmək. Fərdi nəqliyyat vasitəsindən istifadə etmək əvəzinə ictimai nəqliyyata üstünlük verin.
- Meşələri qoruyun. Fotosintez Yerdəki yeganə oksigen mənbəyidir.
Təbiəti qorumaq hər birimizin vəzifəsidir. Biz bu gün öhdəliklərimizə diqqət etməklə gələcək nəsillərə də sağlam hıyat bəxş edə bilərik.
Günay İlqarqızı
Material Azərbaycan Respublikasının Medianın İnkişafı Agentliyinin maliyyə dəstəyi ilə hazırlanmışdır.
