Builki COP29 iqlim konfransının aktiv səhnələri arasında özünü FINS Təşəbbüsü adlandıran bir qrup tərəfindən təşkil edilən balina ovu və dənizin dərinliklərindən faydalı qazıntıların hasilatına qarşı etiraz nümayəndələrin və müşahidəçilərin diqqətini cəlb edib. Lakin qrupun legitimliyi ilə bağlı suallar yaranır, çünki İnternetdə axtarış onun mövcudluğuna dair dağınıq qeydlərdən başqa çox az dəlil verir.
Əsas konfrans zalının hüdudlarından kənarda “yaşıl zona”da keçirilən etiraz aksiyası zamanı fəallar “Balinalarımızı xilas edin” və “Dənizin dərinliklərindən faydalı qazıntıların hasilatını dayandırın” kimi şüarlar yazılmış plakatlar qaldırıblar. FINS Təşəbbüsünün nümayəndəsi Elissa Mey Fillips COP29 iştirakçılarına bir neçə ölkədə dayanmadan davam edən ticari balina ovuna qarşı tədbir görmələri barədə ciddi çağırış edib.
“Biz balina ovuna etiraz etmək üçün buradayıq. Dünyanın bəzi yerlərində bu, hələ də baş verir. Ticari balina ovu ilə məşğul olmaqda davam edən üç ölkə var: İslandiya, Yaponiya və Norveç”, deyə Fillips bildirib. “Biz bu təcrübənin bütün dünyada hələ də mövcud olduğuna diqqət çəkmək və COP29 iştirakçılarını ticari balina ovunu dayandırmaq üçün tədbirlər görməyə çağırmaq istəyirik. Bu, 2024-cü ildə bitməlidir”.
Etirazda Norveçin öz dəniz ərazilərində dərinlikdən faydalı qazıntı hasilatını genişləndirmək planları ilə bağlı narahatlıqlar da vurğulanıb. Fəallar hökumətin yerli şirkətlərə lisenziya vermək üçün atdığı son addımlara diqqət çəkiblər ki, bu da ətraf mühitin ciddi şəkildə deqradasiyasına səbəb ola bilər. Etirazçılar Norveçin dənizin dərinliklərindəki ehtiyatlarının istismarına qarşı çıxan 800-dən çox beynəlxalq alimin imzaladığı müraciətə istinad edərək, Norveç hökumətini strategiyasını yenidən nəzərdən keçirməyə çağırıblar.
“Norveç nəinki balina ovuna icazə verir, həm də ona subsidiya verir”, deyə Fillips əlavə edib. “Balina ovlamaq üçün kvotalar keçən illə müqayisədə 15%-dən çox artıb və ətin çox hissəsindən ev heyvanları üçün yem kimi istifadə olunur. Bu, bizim dəniz irsimizin qəbuledilməz istifadəsidir”.
Etiraz sosial mediada geniş vüsət aldığı və Azərbaycanda hökumətyönlü mediada işıqlandırıldığı bir vaxtda, FINS Təşəbbüsünə daha dərindən nəzər salmaq təəccüb doğurdu. Google və digər axtarış sistemləri vasitəsilə bu təşkilat haqqında məlumat tapmaq cəhdləri bir-biri ilə əlaqəsi olmayan iki keçid istisna olmaqla, cüzi nəticə verdi.
FINS haqqında ilk qeyd Norveçdən gəlir, burada abbreviatura Tronheymdəki Norveç Elm və Texnologiya Universitetində (NTNU) bir proqramdır. 2014-cü ildə fəaliyyətə başlamış bu FINS təşəbbüsü təbiət elmləri sahəsində gənc beynəlxalq alimlər üçün karyera imkanlarına diqqət yetirir və onlara Marie Sklodowska Curie Action (MSCA) postdoktoranlıq təqaüdləri üçün yollar təklif edir. Proqramın dəniz mühitinin mühafizəsi və ya dənizin dərinliklərindən faydalı qazıntı hasilatına və ya balina ovuna qarşı fəallıqla heç bir əlaqəsi yoxdur.
FINS haqqında ikinci qeyd Mayamidə ortaya çıxdı, burada dəniz elmi sahəsində gənc qadınların hüquq və imkanlarının genişləndirilməsinə yönəlmiş yerli təhsil təşəbbüsünə aiddir. Fulbrayt təqaüdçüsü və Shark Research and Conservation (SRC) proqramının keçmiş təcrübəçisi Culia Uiddenin rəhbərlik etdiyi bu FINS təşəbbüsü orta və yuxarı sinif şagirdi olan qızlar üçün mentorluğa xüsusi diqqət yetirməklə, köpəkbalıqlarının etiketlənməsi və dəniz tədqiqatlarında praktiki təcrübə təqdim edir. Burada da COP29-da müşahidə olunan etirazlarla heç bir əlaqə yoxdur.
FINS Initiative missiyasının COP29 etirazında bəyan etdiyi missiyası ilə onun Norveç və ABŞ-dakı məlum əlaqələri arasındakı uyğunsuzluq qrupun mənşəyi və səlahiyyətləri haqqında şübhələrə səbəb olub. Ətraf mühit fəalları və müşahidəçilər təşkilatın yüksək səviyyəli konfrans üçün xüsusi olaraq yaradılmış cəbhə və ya müvəqqəti koalisiya ola biləcəyindən narahatlıqlarını ifadə ediblər.
Norveçin balina ovu və dənizin dərinliklərindən faydalı qazıntı hasilatı ilə bağlı siyasətinə yönələn etiraz ölkə üçün həssas bir vaxta təsadüf edir. Norveç beynəlxalq mühafizə səylərinə zidd olaraq ticari balina ovuna icazə verməyə davam edən azsaylı ölkələrdən biri olaraq qalır. Hökumət mədəni ənənələrə və davamlılığı təmin etmək üçün nəzərdə tutulmuş ciddi şəkildə idarə olunan kvota sisteminə istinad etməklə öz mövqeyini müdafiə edir.
Dənizin dərinliklərindən hasilata gəlincə, Norveç iddia edir ki, onun böyük sualtı mineral ehtiyatlarını inkişaf etdirmək batareyalar və bərpa olunan enerji infrastrukturu üçün nadir torpaq metalları tələb edən yaşıl texnologiyalara keçid üçün vacibdir. “Biz ekoloji problemləri dərk edirik, lakin bizim yanaşmamız sağlam elmi qiymətləndirmələrə əsaslanacaq”, deyə Norveç Neft və Energetika Nazirliyinin nümayəndəsi bildirib.
Hazırda belə bir sual qalır: FINS təşəbbüsünün arxasında həqiqətən kim dayanır və onların əsl motivləri nədir? Onların müdafiə etdiyi məsələ çoxlarının rəğbətinə səbəb olsa da,qrupun qeyri-şəffaflığı onun etibarına və çatdırmaq istədiyi mesaja xələl gətirə bilər. Dezinformasiyanın asanlıqla yayıla bildiyi bir dünyada ətraf mühit hərəkatı birləşdirmək istədiyi ictimaiyyətin etibarını itirməmək üçün daha şəffaf olmalıdır.
COP29-da FINS təşəbbüsünün tarixi, bəlkə də, başa çatmaqdan çox uzaqdır, lakin bu tarix inkişaf etdikcə ekoloji ədalət uğrunda qlobal mübarizədə aktivlik, təbliğat və həqiqiliyin mürəkkəb qarşılıqlı əlaqəsini xatırladır.
