Piylənmə müasir dövrün ən ciddi sağlamlıq problemlərindən biridir.
Azerforum.com bildirir ki, qlobal miqyasda piylənmə yalnız estetik narahatlıq yaratmaqla kifayətlənmir, eyni zamanda ürək-damar xəstəlikləri, şəkərli diabet, bəzi xərçəng növləri və digər sağlamlıq problemlərinə səbəb olur. Piylənmə, əsasən enerji balansının pozulması ilə əlaqədardır: yəni, qəbul edilən kalorinin sərf ediləndən çox olması. Ancaq bu problem təkcə qidalanma ilə məhdudlaşmır; genetik, psixoloji, hormon balansı və həyat tərzi faktorları da mühüm rol oynayır.
1. Genetik faktorların təsiri
Genetik meyillilik piylənmə riskini artıran əsas amillərdən biridir. Ailəsində piylənmə olan insanlar, adətən, bu problemə daha çox meyillidirlər. Genetik faktorlar maddələr mübadiləsinin sürətini, iştah nəzarətini və yağ yığılmasını idarə edən proseslərə təsir edir. Hormon səviyyələrinin dəyişməsi və ya müəyyən genetik mutasiyalar da piylənmənin yaranmasına səbəb ola bilər. Buna baxmayaraq, genetik faktorların təsiri dəyişdirilməz deyil. Sağlam həyat tərzi və düzgün qidalanma ilə bu risk minimuma endirilə bilər. Genetik meyillilik olsa belə, sağlam mühit və aktiv həyat tərzi piylənmənin qarşısını almaqda kömək edə bilər.
2. Hormon balansının pozulması
Hormonlar bədənin enerji balansını tənzimləyən əsas mexanizmlərdən biridir. İnsulin, leptin, qrelin kimi hormonların qeyri-düzgün işləməsi piylənməyə səbəb ola bilər. Məsələn, leptin hormonunun çatışmazlığı beyinə doymadığınızı bildirir və həddindən artıq yeməyə səbəb olur. Qrelin isə aclıq hissini artırır və bu hormonun normadan çox ifrazı piylənmə riskini artırır. Hormon balansının pozulması çox vaxt stress, yuxusuzluq və qeyri-sağlam qidalanma ilə əlaqələndirilir. Həkimə müraciət edərək hormonal balansın yoxlanılması və müvafiq müalicə tədbirlərinin görülməsi çox vacibdir.
3. Düzgün olmayan qidalanma vərdişləri
Kalorili, qida dəyəri aşağı olan fast food və şirniyyatların həddindən artıq istehlakı piylənmənin ən yayğın səbəblərindən biridir. Balanssız qidalanma bədəndə artıq yağın yığılmasına və enerji balansının pozulmasına səbəb olur. Yüksək şəkər və yağ tərkibli qidalar, xüsusən də gün ərzində oturaq həyat tərzi keçirən insanlarda piylənmə riskini artırır. Sağlam qidalanma planı, tərəvəzlər, meyvələr, tam taxıllar və zülallarla zəngin yeməklər seçmək piylənmənin qarşısını almaqda mühüm rol oynayır. Qidalanma mütəxəssisi ilə məsləhətləşmək və balanslı pəhriz planı hazırlamaq bu problemin həllində vacib addımlardandır.
4. Oturaq həyat tərzi
Müasir dövrdə texnologiyanın geniş istifadəsi insanların fiziki aktivliyini əhəmiyyətli dərəcədə azaldıb. Uzun müddət oturaraq işləmək, nəqliyyat vasitələrindən həddindən artıq istifadə və idman fəaliyyətlərinin azlığı piylənməni artıran əsas faktorlar sırasındadır. Fiziki aktivlik bədənin artıq enerjini sərf etməsinə kömək edir və maddələr mübadiləsini sürətləndirir. Hər gün ən az 30 dəqiqə idman etmək, gün ərzində mümkün qədər hərəkət etmək piylənmənin qarşısını almaq üçün effektiv üsullardır.
5. Psixoloji faktorlar və stress
Stress və psixoloji narahatlıqlar, xüsusilə də emosional yemək vərdişi piylənməyə səbəb ola bilər. Stress vəziyyətində bədən kortizol hormonunu artırır ki, bu da iştahı artıraraq daha çox kalorili qidalar yeməyə sövq edir. Bununla yanaşı, depressiya və digər psixoloji pozuntular da yemək vərdişlərini dəyişdirərək piylənməyə yol açır. Psixoloji problemləri aradan qaldırmaq üçün stress idarəetmə texnikalarını öyrənmək və mütəxəssis yardımı almaq faydalı ola bilər.
6. Yuxu çatışmazlığı
Yuxusuzluq piylənmə riskini artıran digər mühüm faktordur. Yuxu çatışmazlığı iştahı tənzimləyən hormonların qeyri-düzgün işləməsinə səbəb olur və bu da həddindən artıq yeməyə gətirib çıxarır. Gec saatlarda yemək və qeyri-sağlam qidalar yemək də yuxu problemlərini artırır. Hər gün 7-8 saat keyfiyyətli yuxu almaq piylənmənin qarşısını almaqda mühüm rol oynayır.
7. Sosial və iqtisadi amillər
Sosial və iqtisadi şərait də piylənməyə təsir göstərir. Az gəlirli ailələrdə sağlam qidalara çıxışın məhdud olması və ya sağlam qida vərdişləri haqqında məlumat azlığı piylənməyə yol açır. Sosial dəstək sistemi olmayan insanlar stressli vəziyyətlərdə daha çox yemək yeyə bilər. Bu amilləri nəzərə alaraq sağlam qidalanma vərdişləri haqqında maarifləndirmə və sosial dəstək proqramlarının artırılması vacibdir.
8. Ətraf mühit və texnoloji inkişafların rolu
Ətraf mühit faktorları və texnoloji inkişaflar da piylənmənin artmasına mühüm təsir göstərir. Məsələn, qida sənayesində işlənmiş və paketlənmiş qidaların artması insanları daha tez-tez qeyri-sağlam qidalar istehlak etməyə yönəldir. Həmçinin, texnoloji avadanlıqların, o cümlədən televizor, kompüter və smartfonların gündəlik həyatımızda geniş istifadəsi oturaq həyat tərzini gücləndirir. Reklamlar vasitəsilə yüksək kalorili və az qida dəyərli məhsulların təbliği də qeyri-sağlam seçimlər etməyə təsir edir. Ətraf mühit faktorlarını daha sağlam istiqamətə yönəltmək üçün dövlət siyasətləri, ictimai maarifləndirmə proqramları və fərdi məsuliyyətin artırılması önəmlidir.
9. Piylənmə ilə mübarizə üçün effektiv yollar
Piylənmə ilə mübarizə hər kəs üçün fərdi bir yanaşma tələb edir. İlk növbədə, sağlam həyat tərzi seçmək və balanslı qidalanma təmin etmək mühümdür. Fiziki aktivliyin artırılması, gündəlik gəzintilər, idman məşqləri və stress idarəetmə texnikalarının tətbiqi də bu mübarizədə mühüm rol oynayır. Eyni zamanda, mütəxəssis dəstəyi ilə fərdi qidalanma və məşq planlarının hazırlanması nəticələrə daha sürətli nail olmağa kömək edə bilər. Piylənmə ilə mübarizə yalnız sağlamlıq üçün deyil, eyni zamanda özünə inamı artırmaq və həyat keyfiyyətini yaxşılaşdırmaq üçün vacibdir.
10. Piylənmənin gələcəkdə qarşısını almaq üçün strategiyalar
Piylənmə ilə mübarizədə profilaktik tədbirlər daha təsirli ola bilər. Uşaqlıqdan sağlam qidalanma və aktiv həyat tərzinin öyrədilməsi piylənmə riskini əhəmiyyətli dərəcədə azaldır. Maarifləndirici proqramlar vasitəsilə insanlara sağlam qida seçimləri və hərəkətlilik vərdişləri aşılamaq vacibdir. Bununla yanaşı, iş yerlərində və təhsil müəssisələrində sağlam həyat tərzini dəstəkləyən proqramların tətbiqi də əhəmiyyətlidir. Dövlət siyasətləri ilə birlikdə fərdi səviyyədə atılan bu addımlar gələcəkdə piylənmənin qarşısını almaqda mühüm rol oynayacaq.
