Şuşa şəhəri Azərbaycanın mədəniyyət beşiyi, tarixi və mədəni irsinin incisi olaraq xüsusi bir yer tutur. Qarabağın ən qədim şəhərlərindən olan Şuşa Qarabağ xanlığının mərkəzi olaraq qurulmuş və sonradan Azərbaycanın ən əzəmətli mədəniyyət və sənət mərkəzlərindən birinə çevrilmişdir. Şəhər XIX əsrdən başlayaraq Azərbaycanın görkəmli bəstəkarları, yazıçıları, şairləri və elm adamlarının yetişdiyi mərkəz olub.1992-ci ilin may ayında Ermənistan silahlı qüvvələri Şuşanı işğal etdilər və şəhər təxminən 28 il müddətində nəzarətdən çıxmış oldu. Azərbaycanın mədəniyyət mərkəzlərindən biri olan Şuşa bu müddət ərzində dağıntılara məruz qalmış, qədim məscidlər, məzarlar, kitabxanalar və tarixi abidələr sıradan çıxmış, şəhərin gözəlliyi ciddi ziyan görmüşdü.
2020-ci ildə Ermənistan və Azərbaycan arasında baş verən İkinci Qarabağ Müharibəsi Azərbaycanın öz torpaqlarını işğaldan azad etmək məqsədilə başladığı böyük bir hərbi əməliyyatla nəticələndi. Azərbaycan Silahlı Qüvvələri Cəbrayıl, Füzuli, Zəngilan, Qubadlı kimi bir çox şəhərləri düşmən işğalından azad etdikdən sonra, müharibənin əsas hədəflərindən birinə - Şuşaya doğru irəlilədilər. Noyabr ayının əvvəlində Azərbaycan ordusu Şuşanın ətrafındakı strateji yüksəklikləri ələ keçirdikdən sonra şəhərin daxilinə doğru hərəkət etdi. Şuşanın qayalıq və meşəlik əraziləri ilə əhatələnməsi döyüşlərə əlavə çətinliklər gətirsə də, Azərbaycan xüsusi təyinatlı qüvvələri böyük cəsarət və peşəkarlıq göstərərək şəhərə girdi və 8 noyabr 2020-ci ildə Şuşanın işğaldan azad edildiyi elan olundu.
Şuşanın azad olunması həm hərbi, həm də psixoloji baxımdan mühüm əhəmiyyət daşıyırdı. Şuşanın azad edilməsi Azərbaycan xalqının uzun illərdən bəri gözlədiyi bir qələbə anı idi və nəticədə Ermənistan, sülh sazişinə imza ataraq Azərbaycanla müharibəni dayandırmağa məcbur qaldı.
Şuşa zəfəri ilə Azərbaycan mədəniyyətinin bərpası və qorunması üçün böyük bir fürsət yarandı. Prezident İlham Əliyev 2021-ci ili "Şuşa İli" elan edərək şəhərin bərpası, infrastrukturların yenilənməsi və mədəni abidələrin bərpasına xüsusi diqqət ayrılacağını vurğuladı. Bu çərçivədə, Şuşanın tarixi simasını qoruyaraq şəhəri yenidən canlandırmaq üçün geniş bir dövlət proqramı hazırlandı. Məqsəd, Şuşanın yalnız fiziki olaraq yenidən qurulması deyil, həm də onun ruhunun, mədəni və tarixi dəyərlərinin dirçəldilməsidir. Şuşanın mədəni və tarixi irsinin bərpası istiqamətində ilk addımlardan biri məscidlər, qalalar, türbələr və digər tarixi abidələrin bərpası oldu. Xan qızı Xurşidbanu Natəvanın evi, Qazançı məscidi, Yuxarı Gövhər Ağa məscidi, Saatlı məscidi kimi tarixi binaların yenidən bərpası və orijinal görkəminə qaytarılması üçün peşəkar memarlar və arxeoloqlar tərəfindən tədqiqat və restavrasiya işləri aparılır. Bu abidələrin bərpası həm də Şuşanın milli kimliyini yaşatma məqsədinə xidmət edir. Şuşa şəhərinin qədim strukturlarını bərpa etməklə yanaşı, burada müasir infrastruktur da qurulmaqdadır. Yol, elektrik, su və qaz təchizatı sistemləri, yüksək sürətli internet infrastrukturu yenidən qurulmuş və şəhərin hərtərəfli inkişafı üçün yeni layihələr həyata keçirilməkdədir. Şuşaya giriş-çıxışı asanlaşdırmaq üçün Füzuli-Şuşa avtomobil yolu tikilib, bu isə şəhərin turizm potensialını artırmağa böyük töhfə verib.
Şuşanın Azərbaycan mədəniyyətində tutduğu mühüm mövqeyi nəzərə alaraq, şəhər gələcəkdə mədəniyyət mərkəzi kimi fəaliyyət göstərəcəkdir. Burada beynəlxalq festivallar, konsertlər, sənət sərgiləri, ədəbiyyat günləri və digər mədəni tədbirlər təşkil edilir. Qarabağ Dirçəliş Fondunun dəstəyi ilə keçirilən “Xarıbülbül” musiqi festivalı kimi tədbirlər şəhərin dirçəlişində böyük rol oynayır. Bu festivallar Şuşanın Azərbaycan mədəniyyətinə olan təsirini yenidən gündəmə gətirir və dünya ictimaiyyətinin diqqətini bu qədim şəhərə cəlb edir. Şuşa yalnız Azərbaycanın mədəniyyət beşiyi deyil, həm də ölkənin turizm potensialını genişləndirən bir bölgə kimi önə çıxır. Şəhərin mədəniyyət turizminin inkişafı ilə əlaqədar layihələr həyata keçirilir və turistlərin maraq dairəsinə çevrilməsi üçün yeni obyektlər, mehmanxanalar, restoranlar və turizm mərkəzləri yaradılır. Şuşanın təbii gözəlliyi, meşəlik dağları və unikal iqlimi onu turizm üçün cazibədar bir məkana çevirir. Turizm sektorunun inkişafı həm də şəhərdə iqtisadi canlanmaya və yerli əhalinin məşğulluq imkanlarının artmasına səbəb olacaq.
Şuşa şəhərinin yenidən qurulması Azərbaycan üçün həm mədəniyyətin, həm də milli kimliyin qorunması baxımından mühüm əhəmiyyətə malikdir. Şuşanın bərpası Azərbaycan xalqının tarixini yaşatmaq, milli irsini gələcək nəsillərə ötürmək və Qarabağda yeni bir həyat qurmaq məqsədi daşıyır. Şuşanın işğaldan azad edilməsi və bərpası ilə Azərbaycan həm keçmişinə olan sevgisini, həm də gələcəyə olan inamını nümayiş etdirir. Şuşa zəfəri Azərbaycanın hərbi və diplomatik mübarizəsində əldə etdiyi parlaq bir qələbədir. Azərbaycan xalqı, torpaqlarını azad edərək milli irsini qorumaq yolunda böyük bir addım atdı. Şuşanın işğaldan azad olunması, Qarabağın mədəni və tarixi irsinin bərpası üçün yeni bir dövrün başlanğıcı oldu.
Namiq Əhmədov
YAP Xəzər rayon təşkilatının sədri
