Norveç alimlərinin araşdırması qlobal iqlim dəyişikliyinin mümkün təsirləri ilə bağlı narahatlıqları əks etdirir. Karbon tullantıları yüksək olaraq qalarsa, bütün dünyada hava şəraitində əhəmiyyətli dəyişikliklərin olacağı proqnozlaşdırılır. Bu proqnozun bəzi məqamlarını təqdim edirik.
Hava şəraitində dramatik dəyişikliklər: Alimlər bildirirlər ki, karbon tullantıları azalmasa, dünya əhalisinin böyük bir hissəsi hava şəraitində kəskin dəyişikliklər görəcək. Bura temperaturun yüksəlməsi, ekstremal təbiət hadisələrinin tezliyinin artması və hava şəraitində ümumi dəyişikliklər daxil ola bilər.
Regional təsirlər: İspaniya, İtaliya, Mərakeş, Peru, Hindistan, Pakistan və Səudiyyə Ərəbistanı kimi ölkələrdə temperatur və yağıntılarda artımlar müşahidə olunacaq. Bu bölgələrdə insanlar daha isti hava şəraiti və dəyişkən yağıntı formaları ilə qarşılaşa bilərlər.
Temperatur və yağıntıların artması: Bu bölgələrdə temperaturun artması su ehtiyatlarının, kənd təsərrüfatı məhsuldarlığının azalması və ümumi yaşayış şəraitinin çətinləşməsi kimi müxtəlif mənfi təsirlər yarada bilər. Yüksələn temperatur istilik dalğalarının tezliyini və şiddətini artıraraq sağlamlıq risklərinə və enerji tələbatına təsir edə bilər.
Qlobal əhaliyə təsiri: Dünya əhalisinin təxminən dörddə üçünün (təxminən 5,6 milyard nəfər) bu cür dramatik dəyişikliklərdən təsirlənəcəyi proqnozlaşdırılır. Bu, böyük humanitar və iqtisadi təzyiq deməkdir və beynəlxalq ictimaiyyətdən iqlim dəyişikliyi ilə mübarizə üçün daha effektiv tədbirlər görməsini tələb edir.
Bu cür proqnozlar iqlim dəyişikliyi ilə mübarizə üçün təcili tədbirlərin görülməsinin vacib edir. Karbon tullantılarının azaldılması səyləri, bərpa olunan enerji mənbələrinə keçid və davamlı kənd təsərrüfatı kimi strategiyalar bu cür təsirlərin qarşısının alınması və ya azaldılması üçün həyati əhəmiyyət daşıyır.
Araşdırmalara görə, istixana qazları tullantıları əhəmiyyətli dərəcədə azalmasa, dünya əhalisinin təxminən dörddə üçü növbəti 20 ildə ekstremal temperatur və yağıntılarda güclü və sürətli dəyişiklikləri görə bilər.
“Reading” Universitetinin dəstəyi və CICERO Beynəlxalq İqlim Tədqiqatları Mərkəzinin alimləri tərəfindən aparılan araşdırmalar müəyyən edib ki, emissiyalar Paris Sazişinin hədəflərinə çatmaq üçün kifayət qədər azaldılsa, əhalinin 20 faizi ekstremal hava riskləri ilə üzləşə bilər və əgər məhdud tədbirlər görülməsə nisbət 70 faizə çıxa bilər.
“Nature Geoscience” jurnalında dərc olunan yeni məqalə göstərir ki, qlobal istiləşmə havanın normal dəyişməsi ilə birlikdə həm ekstremal temperaturda, həm də onilliklər ərzində davam edəcək yağıntılarda çox sürətli dəyişikliklər yarada bilər. Ekstremal hava şəraitinin müxtəlif ölkələrə təsirini araşdıran tədqiqatlar azdır.
CICERO-da tədqiqatın aparıcı müəllifi Karli İles, “Biz regional dəyişikliklərə diqqət yetiririk, çünki onlar qlobal orta göstərici ilə müqayisədə insanların və ekosistemlərin təcrübələrinə daha uyğundur və qarşıdakı onilliklər ərzində bir və ya bir neçə ekstremal hadisə indeksinin dərəcələrində əhəmiyyətli dəyişikliklərin olacağı proqnozlaşdırılan regionları müəyyən edirik”, – deyib.
***
Tədqiqatda böyük iqlim modelinin simulyasiyalarından istifadə olunub. Dünya əhalisinin 70 faizini əhatə edən tropik və subtropik regionların çoxunda yüksək tullantı ssenarisi altında növbəti 20 il ərzində temperatur və yağıntıların həddindən artıq kəskin dəyişmə dərəcələri baş verəcək.
Güclü emissiyaların azaldılması ilə bu rəqəmin 20 faizə və ya təxminən 1,5 milyard insana təsir edəcək səviyyəyə düşəcəyi gözlənilir.
Sürətli dəyişikliklər iqlim təlatümlərinin baş verən təsirlərinin fonunda ekstremal hadisələr riskini artırır.
Məsələn, istilik dalğaları həm insanlarda, həm də mal-qarada stressə və həddindən artıq ölümə, ekosistemlərdə təlatümə, kənd təsərrüfatı məhsullarının azalmasına, elektrik stansiyalarının soyudulmasında çətinliklərə və nəqliyyatın pozulmasına səbəb ola bilər.
Eynilə, həddindən artıq yağıntılar daşqınlara və yaşayış məntəqələrinə, infrastruktura, əkinlərə və ekosistemlərə ziyan vuraraq eroziyanı artıra və suyun keyfiyyətini aşağı sala bilər.
Buna görə də cəmiyyət həddindən artıq yüksək dəyişikliklərə qarşı xüsusilə həssas görünür, xüsusən də eyni vaxtda çoxsaylı təhlükələr artdıqda.
Araşdırmanın həmmüəllifi “Reading” Universitetindən Laura Uilkox, “Biz həmçinin aşkar etdik ki, hava çirkliliyinin sürətlə təmizlənməsi, əsasən Asiya üzərində həddindən artıq istilərin eyni vaxtda artmasına səbəb olub və yay mussonlarına təsir edib. Havanın təmizlənməsi sağlamlıq üçün kritik əhəmiyyət kəsb etsə də, havanın çirklənməsi qlobal istiləşmənin bəzi təsirlərini də gizlədib”, – deyib.
“İndi lazımi təmizləmə qlobal istiləşmə ilə birləşə və gələcək onilliklərdə ekstremal şəraitdə çox güclü dəyişikliklər yarada bilər”.
