ABŞ-nin eks-prezidenti və Respublikaçılar Partiyasının namizədiDonald Tramp səsvermənin yekun hesablanmasından sonra 45-ci və47-ci dövlət başçısı olacaq. Bu halda o, XIX əsrin sonundahakimiyyətdə olmuş demokrat Qrover Klivlendən sonra fasilədən sonrahakimiyyətə qayıdan ikinci Amerika prezidenti olacaq.
Tramp artıq 277 seçici səsi toplayıb, qələbə üçün isə 270 səstələb olunur. Fasilədən sonra yenidən prezident seçilən yeganə şəxs1885-1889-cu illərdə prezident olmuş və 1888-ci ildə seçici səslərikifayət etmədiyindən ümumxalq səsverməsində əksəriyyəti əldəetməsinə baxmayaraq, qələbə qazana bilməyən Demokrat Partiyasınınnamizədi Qrover Klivlend idi. Ancaq o, 1892-ci il seçkilərindərevanş götürərək iki fasiləli dövrdə hakimiyyətdə olmuş yeganəprezident olub.
... ABŞ-də 5 noyabrda növbəti ümumi seçkilər keçirildi. Buseçkilərdə prezident, Senatın üçdə biri və Konqresin NümayəndələrPalatasının bütün üzvləri, həmçinin 11 ştatın və 2 ərazininqubernatorları seçildi. Dövlət başçısı postuna RespublikaçılarPartiyasından Donald Tramp və hazırda hakimiyyətdə olan ABŞDemokrat Partiyasının namizədi, vitse-prezident Kamala Harrisnamizədliyini irəli sürmüşdü. Tramp 2017-2021-ci illərdəhakimiyyətdə olmuş 45-ci ABŞ prezidenti idi. O, 2020-ci ildəkeçirilən prezident seçkilərində demokrat Co Baydenə məğlub oldu vəhazırda Ağ Evə qayıtmağa cəhd göstərir. Harris isə 2021-ci ilinyanvarından ABŞ-nin vitse-prezidenti vəzifəsini tutur.
Donald Tramp prezident seçkilərində siyasi qələbəsini elanedərək özünü ABŞ-nin 47-ci prezidenti adlandırdı.
“Bu, ölkəmizin heç vaxt görmədiyi bir siyasi qələbədir. ABŞxalqına 47-ci prezidentiniz olaraq seçilmək şərəfinə görə dərinminnətdarlığımı bildirirəm”, – deyə Respublikaçılar Partiyasınınnamizədi, Floridada yerləşən Mar-a-Laqo malikanəsində çıxışındabildirib.
Donald Tramp “Amerikanın qızıl dövrünü” açacağına və seçkilərdəbütün ABŞ xalqının mənafeyinə xidmət edəcək “heyrətamiz bir qələbə”qazandığına inandığını bildirib.
“Amerikanın həqiqi qızıl dövrü başlayacaq”, – deyə Tramp qeydedib. Onun sözlərinə görə, prezident seçkilərində ABŞ xalqınınxeyrinə “heyrətamiz bir qələbə” əldə edib ki, bu da “Amerikanıyenidən böyük etmək” imkanı yaradacaq.
Donald Trampın qələbəsinin səbəbləri
2024-cü il ABŞ-də keçirilmiş prezident seçkiləri ölkənin siyasivə ictimai həyatında yeni bir mərhələ açdı. Bu seçkilərdə DonaldTrampın qələbəsi xalqın seçki iradəsinin nəticəsi olmaqla yanaşı,ABŞ cəmiyyətində uzun müddətdir yığılan narazılıqların da barizgöstəricisi oldu. Amerika cəmiyyəti uzun müddət ard-arda davam edənxarici müdaxilələrdən, iqtisadi gərginlikdən və sosial təzyiqlərdənyoruldu. Seçkilərin nəticələri həm bu narazılıqların ifadəsi, həmdə Amerika siyasətində dəyişikliklərin qaçılmaz olduğuna işarəetdi.
Prezident seçkilərinin nəticələri
Donald Tramp bu dəfə də Respublikaçılar Partiyasının namizədikimi seçkilərdə iştirak edərək, Demokratlar Partiyasınınnümayəndəsi Kamala Harrisi məğlub etdi. Son nəticələrə əsasən,Tramp seçici səslərinin 52%-ni toplayaraq yenidən Ağ Evə qayıtmahüququ qazandı. Harris isə 48% səs toplayaraq məğlubiyyətləüzləşdi. Milyonlarla amerikalı Donald Trampı seçərək, onun“Amerikanı yenidən böyük etmək” şüarına və daxili siyasətdədəyişikliklər etmə vədlərinə güvəndi.
Senat seçkilərinin nəticələri
ABŞ Senatında keçirilən seçkilər də Respublikaçılar Partiyasınınüstünlüyü ilə başa çatdı. Son nəticələrə əsasən, Respublikaçılar 52yer qazanaraq, demokratları üstələdi və Senatda çoxluq əldəetdilər. Bu, Trampın prezident kimi siyasətlərini həyata keçirməkdədaha geniş imkanlara sahib olacağı deməkdir. Senatda üstünlüyünRespublikaçılarda olması, həm də demokratların uzun müddətdirmühafizə etdikləri qanunvericilik hakimiyyətində yeni birdinamikanın başlamasına işarədir.
Nümayəndələr Palatası və qubernatorseçkiləri
Nümayəndələr Palatasında isə Demokratlar hələ də çoxluğu əldəsaxlayır, lakin Respublikaçılar bu dəfə çoxluğa daha yaxın nəticəgöstərdilər. Bu vəziyyət Trampın təşəbbüslərinin Palatada keçidiniçətinləşdirəcək, lakin o, bu vəziyyəti öz lehinə çevirmək üçünhərəkətlənə bilər. ABŞ-də qubernator seçkiləri də bir sırarespublikaçı namizədlərin qələbəsi ilə yadda qaldı, belə ki,ölkənin bir neçə əsas ştatında qubernator seçkiləriniRespublikaçılar qazandılar. Bu, ölkənin daxili siyasətində yeni birdönüş nöqtəsinə işarədir.
Donald Trampın qələbəsinin səbəbləri
Trampın qələbəsinin əsas səbəblərindən biri amerikalılarınxarici müdaxilələrdən və müharibələrdən yorulmasıdır. ABŞ-nin sonillərdə müxtəlif ölkələrdə iştirak etdiyi münaqişələr, xaricisiyasətdə göstərdiyi aqressiv mövqeyi və başqa ölkələrin daxiliişlərinə müdaxilələri ölkə daxilində ciddi narazılıq yaradıb.Həmçinin, Trampın ABŞ iqtisadiyyatını canlandırmaq, iş yerləriniartırmaq və sosial vəziyyəti yaxşılaşdırmaq vədləri də geniş dəstəktapdı.
Amerika cəmiyyətindəki yorğunluq və dəyişiklikistəyi
Trampın qələbəsi həm də Amerika xalqının daxili dəyişikliklərəvə rifahın bərpasına olan ehtiyacından xəbər verir. Xaricisiyasətdəki aqressiv siyasət, xarici münaqişələrə böyük məbləğdəvəsait xərclənməsi, ölkə daxilində sosial narazılıqların artması,həmçinin etnik və dini azlıqlar arasında artan gərginliklərcəmiyyətdə ciddi təsir buraxmışdır. Amerikalılar artıq ölkəninxaricdə deyil, daxildəki problemlərinə diqqət yetirməsinintərəfdarıdırlar.
Tramp seçki kampaniyası dövründə bu hissləri düzgünistiqamətləndirməyi bacardı. O, ABŞ-nin xarici siyasətini yenidənqiymətləndirmək, iqtisadi islahatlar aparmaq və daxili problemlərədaha çox diqqət ayırmaq vədləri ilə seçiciləri arxasınca çəkdi.Beləliklə, Trampın qələbəsi, Amerika cəmiyyətindəki köklüdəyişiklik ehtiyacını və daxili rifahın bərpasına olan tələbi əksetdirir.
Azərbaycan Prezidenti: "Onun bir çox bəyanatları ilərazıyam"
Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev bu ilin iyul ayında Şuşadakeçirilmiş 2-ci Qlobal Media Forumunda sualları cavablandırarkənDonald Tramp barədə demişdi: ".. Tramp “Vaşinqton Post”u və“Nyu-York Tayms”ı feyknyus, yəni yalan xəbər mənbəyi adlandırıb.Mən tamamilə onunla razıyam. Mən təkcə bu məsələdə deyil, onun birçox bəyanatları ilə razıyam.
Bu gün ABŞ Prezidenti məhz media tərəfindən hücumlarınqurbanıdır, ictimai rəyin manipulyasiyasının qurbanıdır. Elə,sadəcə, bunu görəndə biz özümüzü bir az rahat hesab edə bilərik.Yəni, bu gün diqqət Azərbaycandan yayınıbdır. Əlbəttə, biz çox arzuedirik ki, media obyektiv olsun, hər kəs obyektiv olsun. Ancaqmedianın xüsusi məsuliyyəti var. Çünki medianın mesajları, məsələniişıqlandırması bir çox insanların həyatına təsir edir.
Mənim fikrimcə, Prezident Trampın hələ də davam edən kampaniyazamanı səsləndirdiyi mühüm tezislərdən biri də odur ki, onunvaxtında heç bir müharibə olmayacaq. Onun hakimiyyəti dövründəAmerika müharibələrə başlamadı, Vyetnam, Koreya, Yuqoslaviya,Əfqanıstan, Liviya, İraq, Suriya və necə deyərlər, onların davamıolmadı. Bax, bu müddət ərzində onların heç biri baş vermədi. Ancaqbuna, yəqin ki, böyük hörmətlə yanaşmağa dəyər".
ABŞ-nin Azərbaycana münasibəti dəyişəcəkmi?
Donald Trampın qələbəsi ABŞ-nin xarici siyasətində və müxtəlifölkələrlə əlaqələrində, xüsusilə də Azərbaycanla münasibətlərindəmühüm bir dönüş nöqtəsi ola bilər. Trampın yenidən Ağ Evə qayıdışıABŞ-nin beynəlxalq arenada mövqeyinin necə dəyişəcəyinə dairçoxsaylı suallar doğurur.
Donald Trampın Azərbaycana münasibəti əsasən praktiki vəiqtisadi maraqlara əsaslanır. Tramp öz siyasi və biznesfəaliyyətlərində həmişə iqtisadi fayda və pragmatizm prinsipləriniüstün tutub. Prezidentlik dövründə Trampın Azərbaycanla bağlıkonkret siyasətinin olmaması, onun diqqətini əsasən ABŞ-ın daxiliməsələlərinə və Çin, İran kimi daha geniş geosiyasi önəmə malikölkələrlə münasibətlərə yönəltməsindən qaynaqlanırdı.
Trampın xarici siyasətində bir çox ölkələrlə, o cümlədənAzərbaycanla münasibətlərində müdaxiləsiz siyasətə üstünlük verməsimüşahidə olunurdu. Onun administrasiyası Azərbaycan və Ermənistanarasındakı münaqişələrdə birbaşa müdaxilə etməkdən çəkinib. Trampadministrasiyası Cənubi Qafqazda sabitliyin qorunmasının stratejiəhəmiyyətini vurğulasa da, Azərbaycanın daxili işlərinə qarışmamağaçalışıb və ölkənin regional məsələlərdə suverenliyinə hörmətləyanaşıb.
Azərbaycan və ABŞ arasında münasibətlər enerji, təhlükəsizlik,insan hüquqları və demokratiya mövzularında müxtəlif mərhələlərdənkeçib. Xüsusilə neft və qaz sahəsində əməkdaşlıq ikitərəfliəlaqələrin əsasını təşkil edib. ABŞ Azərbaycanın müstəqilliyinitanıdıqdan sonra Xəzər dənizində enerji resurslarının inkişafetdirilməsinə maraq göstərib və Azərbaycanda fəaliyyət göstərənQərb neft şirkətlərinin işini dəstəkləyib. Bu əməkdaşlıq hər ikiölkəyə enerji təhlükəsizliyinin təmin edilməsi və iqtisadi inkişafbaxımından mühüm faydalar verib.
Fəqət ABŞ və Azərbaycan arasında münasibətlərdə bəzigərginliklər də yaranıb. Xüsusilə ABŞ-ın "insan hüquqları" və"demokratiya" şüarçılığı ilə Azərbaycana təzyiq göstərməsi, ölkənindaxili işlərinə qarışmaq cəhdləri ikitərəfli münasibətlərdə bəziçətinliklər yaradıb. Bu təzyiqlər Azərbaycan hökumətinin ABŞ-amünasibətində bəzən soyuqluğa səbəb olsa da, hər iki ölkə regionaltəhlükəsizlik və iqtisadi əməkdaşlıq mövzularında əlaqələri davametdirib.
Qısamüddətli perspektiv
Trampın qələbəsindən sonra qısamüddətli perspektivdə ABŞ-ninAzərbaycana qarşı siyasətində mühüm dəyişikliklər gözlənilmir.Tramp xarici siyasətdə ABŞ-nin maraqlarını əsas götürən birprezident kimi tanınır. Onun Cənubi Qafqazdakı vəziyyətə daha çox“işgüzar baxış”la yanaşması gözlənilir. Tramp administrasiyası,Azərbaycanın enerji resurslarının Avropaya çıxarılmasında stratejiəhəmiyyətini nəzərə alaraq, enerji sahəsində əməkdaşlığa daha çoxönəm verə bilər.
Həmçinin, Trampın rəhbərliyi altında ABŞ-ın Ermənistan vəAzərbaycan arasında balanslı mövqeyi davam edəcək, amma hər ikiölkəyə müdaxiləsiz yanaşma tətbiq olunacaq. Bu baxımdan, Trampadministrasiyası Azərbaycana qarşı əlavə təzyiqlər göstərmədən,onun iqtisadi və regional təhlükəsizlik sahələrində müstəqilsiyasət yürütməsinə imkan yarada bilər.
Orta müddətli perspektiv
Orta müddətli perspektivdə Trampın ABŞ xarici siyasətində dahaçox iqtisadi maraqlara əsaslanan yanaşması, ABŞ və Azərbaycanarasında ticarət və investisiya imkanlarının artmasına səbəb olabilər. Trampın xarici ölkələrə iqtisadi baxımdan sərfəli təkliflərtəqdim etməyə maraqlı olması, Azərbaycanın xarici sərmayəni cəlbetmək üçün strateji olaraq əhəmiyyətini nəzərə alır. Bu,Azərbaycanın enerji resurslarına və tranzit imkanlarına ABŞ-ninmarağını artıracaq və iqtisadi əməkdaşlıq üçün yeni perspektivləraça bilər.
Orta müddətli dövrdə Trampın Azərbaycana qarşı müdaxiləsizsiyasət yürütməsi, ABŞ-nin Azərbaycanı daha çox Cənubi Qafqazdasülhün təmin olunması və regional əməkdaşlığın artırılmasıprosesində tərəfdaş kimi görməsinə yol aça bilər. Lakin bu dövrdəABŞ və Azərbaycan arasında münasibətlərin əsasən iqtisadi sahədəirəliləyəcəyi gözlənilir.
Uzunmüddətli perspektiv
Uzunmüddətli perspektivdə ABŞ və Azərbaycan arasındakımünasibətlər əsasən enerji, təhlükəsizlik və ticarət sahələrindəgüclənə bilər. Tramp administrasiyasının Azərbaycanın enerjiresurslarına olan marağının davam etməsi, ikitərəfli münasibətlərininkişafına zəmin yaradacaq. ABŞ-ın Orta Asiya və Yaxın Şərqdəmövqelərini gücləndirmək cəhdləri fonunda, Cənubi Qafqaz vəxüsusilə Azərbaycan ABŞ-ın strateji maraqlarına cavab verən mühümbir regional partnyora çevrilə bilər.
Eyni zamanda, ABŞ-nin uzunmüddətli perspektivdə Azərbaycandademokratiya və insan hüquqları ilə bağlı təzyiqlərini davam etdirəbiləcəyi ehtimal olunur. Lakin Trampın siyasətində bu məsələ əsasprioritetlərdən biri olmayacaq və əsas diqqət iqtisadi əməkdaşlığaveriləcək.
Nə oldu, nə olacaq?
Donald Trampın qələbəsi ABŞ-nin Azərbaycana münasibətində qısavə orta müddətli perspektivdə böyük dəyişikliklər yaratmasa da,uzunmüddətli perspektivdə iki ölkə arasında iqtisadi əməkdaşlıq vəenerji sahəsində əlaqələrin inkişafına təkan verə bilər. Trampınxarici siyasətdə iqtisadi prioritetlərə üstünlük verməsiAzərbaycanın ABŞ ilə qarşılıqlı maraqlara əsaslanan yeni əməkdaşlıqimkanları əldə etməsinə şərait yarada bilər. Bu, Azərbaycanınregionda öz mövqeyini daha da möhkəmləndirməsi və ABŞ iləqarşılıqlı faydalı əlaqələrin genişləndirilməsi üçün əlverişlişərait yaradacaq.
.... 2024-cü il seçkiləri ABŞ-nin daxili və xarici siyasətindəmühüm dönüş nöqtəsi olacaq. Trampın rəhbərliyində ABŞ-ın xaricisiyasətində yeni bir yanaşmanın formalaşacağı gözlənilir. Ölkədaxilində isə iqtisadiyyatı canlandırmaq, sosial problemləri həlletmək və cəmiyyətin müxtəlif təbəqələri arasında harmoniyanı təminetmək üçün addımlar atılacaq. Bu seçkilər Amerika xalqının özgələcəyini yenidən formalaşdırmaq istəyini açıq şəkildə ortayaqoydu və ölkənin yeni bir istiqamətə yönələcəyinə dair böyükümidlər yaradır.
