2021-ci ildə hakimiyyətə gəldikdən bəri Taliban milyonlarla əfqanın, xüsusən də qadınların dünyagörüşünə və davranışına nəzarət etməyə çalışır. Rejimin Əfqanıstanda hakimiyyətə gəlməsinin 3-cü ildönümündə hərəkat 3 milyon uşağın aclıq təhlükəsi altında olduğunu nəzərə almayaraq, hər bir əfqan qadınını mənəvi cəhətdən öldürən sərt qanun qəbul etdi.
Bununla belə, radikal hərəkatın əxlaqla bağlı qaydaları indiyədək ölkə daxilində qeyri-qanuni və qeyri-bərabər şəkildə tətbiq edilib. İndi rejim əfqanlar arasında sərt sanksiyalar qorxusunu artıraraq bir sıra ciddi məhdudiyyətlər tətbiq edib. Avqustun 21-də rəsmi olaraq qəbul edilən və dərc edilən “Əzizliyin təbliği və pisliyin qarşısının alınması haqqında” qanun qadınların, eləcə də kişilərin xarici görünüşünə, davranışlarına və hərəkətlərinə ciddi məhdudiyyətlər qoyur. Taliban öz nifrət etdiyi məhdudiyyətlərin hər nə qədər geniş şəkildə tətbiqini gücləndirsə də, ictimai reaksiyanın olacağından qorxur. Gənclər ciddi işsizliklə üz-üzədir, onların etirazlarının yatırılması gözlənilməz reaksiyalara səbəb olacaq.
Yeni etika kodeksi 35 maddədən ibarətdir ki, onların da əksəriyyəti qadınları əhatə edir. Qadınlardan ictimai yerlərdə üzlərini və bədənlərini tam örtmələri tələb olunur və ictimai yerlərdə səslərini ucaltmaq və mahnı oxumaq qadağandır. Qadınlar evdən çıxarkən yanlarında kişi yoldaşı olmalıdır və kişi yoldaşı olmadan ictimai nəqliyyatdan istifadə edə bilməzlər. Kişilər isə idman edərkən belə təvazökar geyinməli, saqqallarını qırxmaq qadağandır.
Qanunun bir maddəsində deyilir: “Kafirlərlə (qeyri-müsəlmanlarla) dostluq etmək, onlara kömək etmək və onların zahiri görünüşünü təqlid etmək haramdır”. İctimai yerlərdə rəqs etmək və ya musiqi dinləmək qadağandır. Həmçinin qeyri-islam bayramlarını, o cümlədən Novruz da daxil olmaqla qeyd etmək qadağandır. Talibanın qorxunc əxlaq polisi əxlaq kodeksinin icrasına cavabdehdir. Minlərlə nəfərdən ibarət bu qüvvənin şəxsi heyəti qanunvericiliyə uyğun olaraq əxlaqa riayət olunmasına nəzarət etmək üçün bütün ölkə üzrə təyin olunacaq. Əxlaq polisi elementləri “cinayətkarlara” xəbərdarlıq etməli və onlar bu qanunu dəfələrlə pozarsa, onları həbs edə, cərimələyə, hətta əmlaklarını müsadirə edə bilərlər. Əxlaq polisi cinayətkarları üç günə qədər həbs edə və mühakimə etmədən "uyğun hesab etdiyi" cəzaları verə bilər.
Taliban “islam təlimlərində möhkəm kök saldığını” iddia etdiyi qanunu müdafiə edir. Jurnalistlər bu qanunla bağlı fikirlərini öyrənmək üçün ABŞ-ın Kabildəki keçmiş səfiri və Dohada Talibanla danışıqlara cavabdeh olan Zalmay Xəlilzadə ilə söhbət edib.
– Əxlaq kodeksi haqqında nə düşünür və bunun davam edəcəyini düşünürmü?
– Ümid edirəm ki, davam etməyəcək, amma təəssüf ki, əmin olmaq mümkün deyil. Mən din alimi olmasam da bilirəm ki, İslamın əsas prinsiplərindən biri “Dində məcburiyyət yoxdur”. Buna görə də onların qərarları İslam dünyasında olduğu kimi İslama ziddir. İnsanların daha dindar olmasını istəyirlərsə, bu qaydalar əks nəticə verəcək, çünki onlar yalnız narazılıq yaradacaqlar. İnsanlar həmçinin İslam inancındakı əsaslarını sübut etmək üçün onların bəzi əmrlərinə etiraz etməlidirlər. Məsələn, harada deyilir ki, qadınlar ictimai yerlərdə gülməməli, sakit danışmamalıdır və ya qadınların nə geyindiyini dəqiq kim müəyyənləşdirir? Burada Əfqanıstan və başqa ölkələrdəki İslam alimlərinin üzərinə mühüm vəzifə düşür. Onlar Taliban həmkarları ilə əlaqə saxlamalı, onlara məlumat verməli və dinlərinin əslində nə olduğunu anlamağa kömək etməlidirlər. "Həqiqi müzakirə vacib və son dərəcə məhsuldar ola bilər.
– ABŞ-ın Əfqanıstandan çıxarılmasının üçüncü ildönümündə nə demək istərdiniz ki, bu da Talibanın hakimiyyəti tamamilə ələ keçirməsinə səbəb oldu? ABŞ buna görə təəssüflənirmi?
– Müsbət tərəfi odur ki, indi daha az əfqan ölür. Əvvəllər hər gün 200-300 adam öldürülürdü. Ağır yaralanan və ya öldürülən Amerika əsgərlərinin ağlabatan qələbə strategiyası olmadan döyüş meydanından çıxarılması yaxşı haldır. Mərkəzi Kəşfiyyat İdarəsinin direktor müavini Devid Koenin dediyi kimi, çoxlarının qorxduğu kimi Əfqanıstanın İŞİD və Əl-Qaidə üçün təhlükəsiz sığınacağına çevrilməməsi də yaxşı haldır. Təbii ki, qadınlara münasibət, son zamanlar tətbiq edilən İslamın mürtəce şərhi və keçid hökumətinin daha geniş təmsilçi hökumətə necə yer verəcəyi ilə bağlı uzunmüddətli siyasi strategiyanın olmaması tamamilə təəssüf doğurur. Təəssüf ki, müxtəlif təbəqəli Əfqanıstan liderləri lazımi səviyyəyə yüksələ bilmədilər və bütün xalqlarının səviyyəsini yüksəltmək və həyatlarını yaxşılaşdırmaq imkanlarından istifadə edə bilmədilər. İrəliləmək ehtimalı daha yüksək olan və ölkələrinin gələcəyinə daha yaxşı baxan Taliban öz inanclarını təkmilləşdirməlidir. Digər əfqanlar çox gec olmadan hər şeyi dəyişdirmək üçün onunla işləməlidirlər.
Hər halda, Talibanın qadınların taleyinə nəzarət etməsinə ilk etiraz olaraq aşağıdakı bəyanat verildi. Əfqanıstan İslam Respublikasının Londondakı səfirliyinin ev sahibi ölkənin rəsmi müraciəti əsasında 27 sentyabr 2024-cü il tarixində rəsmi olaraq bağlanması və fəaliyyətini dayandırması planlaşdırılır.
