Macarıstanın baş naziri Viktor Orban Avropanın ən mürəkkəbvə mübahisəli liderlərindən biri olaraq qalır və bu, siyasətçilər,media və ictimaiyyət arasında geniş müzakirələrə səbəb olur. Birtərəfdən o, Avropa İttifaqının bir çox təşəbbüslərinə açıq şəkildəqarşı çıxaraq, Brüsselin mövqeyinə zidd ideyaları müdafiə edir.Digər tərəfdən isə Orban, alternativ bir mövqeni açıq şəkildədəstəkləməkdən çəkinməyən bir siyasətçi kimi tanınıb və özünütənqidlərin hədəfi olmaq riskinə atır. Onun anti-Avropaambisiyaları xüsusilə Ukrayna müharibəsi fonunda aydın şəkildə üzəçıxdı; burada o, yalnız Aİ-yə deyil, həm də ABŞ da daxil olmaqlabir çox NATO müttəfiqlərinə meydan oxuyur.
Orban uzun müddətdir ki, öz müstəqil mövqeyi və ümumavropatendensiyalarına tabe olmamaq qərarı ilə diqqət mərkəzindədir.Parlament seçkilərindən dərhal sonra onun Gürcüstana səfəriBrüsseldə növbəti narazılıq dalğasını doğurdu. Avropa İttifaqıŞurasına müvəqqəti olaraq sədrlik edən bir ölkə kimi Macarıstanın,beynəlxalq arenada İttifaqın rəsmi mövqeyini təmsil etməsigözlənilir. Lakin Orban üçün bu sədrlik, müstəqilliyini vurğulamaqvə diqqəti "Brüssel diktaturası"ndan milli suverenliyinprioritetlərinə yönəltmək üçün növbəti bir fürsətə çevrildi.
Avropa liderləri Orbanın səfərini "şəxsi" elan edərək və Aİtərəfindən dəstəklənmədiyini bildirərək ondan uzaqlaşmağaçalışdılar. Lakin baş nazirin addımlarından uzaqlaşmaq cəhdi yalnızsədrlik edən ölkənin başçısının rolu və səlahiyyətləri haqqındadərin çatışmazlıqları üzə çıxardı. Bu, belə bir sual doğurur: Aİ-yəmüvəqqəti sədrlik edən ölkənin rəhbəri hansı şərtlərdə İttifaqıhəqiqətən xaricdə təmsil edə bilər? Aİ rəhbərliyi, rəsmi xətt millihökumətlərin maraqları ilə toqquşduqda bu cür halları həll etməyənə dərəcədə hazırdır?
Orbanın səfərləri: Aİ-nin birliyi üçüntəhlükə?
Orbanın Rusiyadan və Çindən ABŞ-a və indi Gürcüstana qədər dünyaüzrə səfərləri Brüsseli daim çətin vəziyyətə salır. 27 üzvdövlətdən ibarət olan Aİ hər zaman konsensus prinsipinə əsaslanıb,lakin Orban bu prinsipin praktik tətbiqini sual altına qoyur.Yalnız Fransa, Almaniya və İsveç kimi 13 üzv dövlət macar başnazirinin səfərləri ilə bağlı Aİ-nin əlaqəsizliyini bəyan edənaçıqlamaya imza atdı. Bu bəyanat bir daha göstərir ki, Avropapaytaxtlarının maraqları ilə Brüsseldəki "mərkəzi politbüro"nunməqsədləri arasında nə qədər dərin fərqlər yaranıb.
Avropa siyasətçiləri getdikcə daha çox sual verirlər: əgər birliderin addımları ümumi xəttə ziddirsə, birliyin görüntüsünü necəqorumaq olar? Həqiqətən də Aİ milli maraqlar — Macarıstanınvəziyyətində olduğu kimi - ümumavropa siyasəti ilə toqquşduqda buvəziyyətlərlə mübarizə aparmağa hazırdırmı?
Aİ-də ikiqat standartlar: Granada bəyanatınınparadoksu
Bu kontekstdə başqa bir mübahisəli məsələ önə çıxır: AİŞurasının sədri Şarl Mişelin Azərbaycan və Ermənistanla bağlıAİ-nin münasibətlərini əhatə edən Granada bəyanatını imzalaması. Aİadından çıxarılan bu sənəd, İttifaqa üzv olmayan və hətta üzvlüyəcan atmayan ölkələrə dair strateji məsələləri əhatə edir. Bu qərarüzv dövlətlər arasında müzakirə olunmayıb və Mişelin bütün Aİiştirakçılarının razılığını aldığı görünmür. Lakin Aİ-nin bu sənədbarədə rəsmi mövqeyi mübahisəsiz olaraq qalır.
Müqayisə aydındır: Aİ-yə müvəqqəti sədrlik edən Orban, Brüssellərazılaşdırılmayan səfərlərinə görə sərt tənqidlərə məruz qalır,halbuki Şarl Mişelin oxşar addımları böyük ölçüdə diqqətdən kənardaqalır və ya dəstəklənir. Artan gərginliklər fonunda, bütün üzvdövlətlər adından, lakin onların yekdil razılığı olmadan qəbuledilən qərarların legitimliyi getdikcə daha çox sual doğurur.
Macarıstan və Aİ: ikiqat uclu konsensusprinsipi
Macarıstan, Rusiyaya qarşı sanksiyalardan tutmuş Ukraynayayardıma qədər müxtəlif məsələlərdə müstəqil mövqeyinə görə artıqbir neçə dəfə Aİ ilə münaqişələrin mərkəzində olub. Orban, Aİ-ninbəzi təkliflərini dəstəkləməkdən imtina edərək, yekdil qərarlarqəbul etməyi çətinləşdirir. Macarıstan üçün bu davranışmüstəqilliyin ifadəsi olsa da, Brüssel üçün bu, getdikcə sabotajkimi görünür. Konsensus prinsipinə əsaslanan Aİ, üzvlərdən biriçoxluğun xəttinə zidd qərar verdikdə, öz zəiflikləri iləüzləşir.
Orban, Brüssellə oyunda əsas fiqura çevrilə biləcəyini başadüşmüş kimi görünür və milli suverenliyin onun üçünavrobürokratiyadan üstün olduğunu göstərmək üçün təsirini istifadəedir. Amma Avropa paytaxtları, əgər onun siyasəti ümumavropamaraqlarını sual altına alırsa, Macarıstanı beynəlxalq arenada tamhüquqlu oyunçu kimi qəbul etməyə hazır deyil. Bu vəziyyət Aİ-ninardıcıllığının çatışmazlığını vurğulayır və gələcəkdə beləziddiyyətlərin qarşısını almaq üçün daxili prosedurlarınislahatının zəruriliyini göstərir.
Aİ Şurasının sədri və Avropa İttifaqının gələcəyi barədəsuallar
Orbanın səfərləri və Granada bəyanatı ətrafında yaranan rezonansAİ üçün sədrlər və digər yüksək vəzifəli şəxslərin prosedur vəsəlahiyyətlərinin yenidən nəzərdən keçirilməsi zərurətini yaradır.Hər bir üzv ölkənin veto hüququna malik olduğu şəraitdə İttifaqbirliyini itirmək riski ilə üz-üzədir. Üzv ölkələr arasındakı fikirayrılıqları getdikcə daha da aşkar olduğu üçün Aİ-nin nüfuzunuqorumaq daha da çətinləşir.
Aydındır ki, əgər Aİ beynəlxalq arenada əhəmiyyətli bir qüvvəolaraq qalmaq istəyirsə, qərar qəbul etmə mexanizmlərini ciddişəkildə yenidən nəzərdən keçirməlidir. Hazırda, Aİ özprinsiplərinin əsirinə çevrilmək riski ilə üzləşir. Hər bir rəyinnəzərə alınmasını tələb edən konsensusa can atmaq, üzv ölkələriniştirak etdiyi uzunmüddətli münaqişələrə səbəb olur. Əgər Aİ,hörmət edilən bir güc olaraq qalmaq istəyirsə, bu institusionaltələdən çıxış yolu tapmalıdır.
Vaşinqtonun narazılığı
Orbanın addımları təkcə Brüsseldə deyil, Vaşinqtonda danarahatlıq doğurur. Bu il Macarıstan ilə ABŞ arasındakımünasibətlər yeni bir gərginlik nöqtəsinə çatıb. Orbanın keçmişprezident Donald Trampla bu yay görüşü Bayden administrasiyasınıntənqidinə səbəb oldu. Orbanın keçmiş ABŞ prezidentinə marağı vəonunla apardığı danışıqların Rusiyayla sülh sazişi təşəbbüsü kimigörülə biləcəyi dərhal irəli sürüldü. Lakin Macarıstan lideri sülhnizamlanması mövqeyini qoruyur və Baydenin Ukraynaya dəstəksiyasətinə qarşı çıxır, eyni zamanda Zelenskinin "Ukraynanınqələbəsi" planını pisləyir. Bu isə təbii ki, Vaşinqtonun rəsmixəttinə ziddir.
Orban artıq Ağ Evlə fikir ayrılığını gizlətmir. Sanki o,Ukraynadakı hərbi əməliyyatların yalnız Baydenin strategiyası iləqızışdırıldığını və Şərqi Avropada qeyri-sabitliyin saxlanmasınaminə sülh danışıqlarının gözardı edildiyini düşünür. Burada bizOrbanı açıq şəkildə axına qarşı gedən bir lider kimi görürük.Siyasi təcrid riski ilə üzləşməsinə baxmayaraq, o, öz unikalmövqeyini və bəlkə də tərəfdarlarının gözündə nüfuzunu artırır.
Aİ Şurasında Macarıstanın sədrliyi: öz qaydalarınınəsirləri
Macarıstanın Aİ Şurasına növbəti sədrliyi bir çox Avropaliderləri üçün əsl təhlükə kimi görünür. Orban, Ukraynaya maliyyədəstəyini sistematik şəkildə bloklayaraq və Moldova ilə UkraynanınAİ-yə üzvlük müraciətini dəstəkləməkdən imtina edərək, sankisəlahiyyətlərindən yalnız Macarıstanın maraqlarını müdafiə etməküçün istifadə edir. Onun tənqidçiləri Orbanın Aİ sədri kimirolundan sui-istifadə etdiyini və Aİ liderindən gözlənilənneytrallığı gözardı etdiyini, yalnız Macarıstanı deyil, bütüntəşkilatı təmsil etdiyini unudaraq hərəkət etdiyinibildirirlər.
Orbanın təkrarlanan bloklamaları və suverenliyə sadiqliyi,əksəriyyət tərəfindən dəstəklənən siyasətin həyata keçirilməsinəmane olarsa, Aİ-nin necə həssas olduğunu göstərir. Görünür, OrbanAİ daxilində ən böyük oyunçu ola biləcəyini dərk edib və Avropaliderləri bu çıxılmaz vəziyyətdən çıxış yolu axtararkən, macar başnazir öz mövqeyini daha da möhkəmləndirir.
Qəsd şübhələri və Aİ ilə yeni gərginlikdalğası
Orbanın hökumətinə qarşı sui-qəsd haqqında son bəyanatı yenidəngündəmin əsas mövzusu oldu. Macarıstan baş nazirinə görə, AvropaParlamentindəki ən böyük fraksiyanın rəhbəri Manfred Weber vəAvropa Komissiyasının sədri Ursula fon der Lyayen də daxil olmaqla,Aİ liderləri açıq şəkildə Macarıstanda hökumət dəyişikliyiniplanlaşdırırlar. Bu, Macarıstan tərəfindən ilk dəfə səslənənittiham deyil - 2022-ci ildə Xarici İşlər naziri Peter SiyyartoABŞ-ı Macarıstan müxalifətinə maliyyə dəstəyi verməkdəgünahlandırmışdı, lakin Orbanın cari hücumu Macarıstana qarşı ciddibir mübarizənin aparıldığını vurğulamağa yönəlmiş yeni bir cəhdkimi görünür.
Onun bu açıqlaması, Aİ-yə qarşı xəbərdarlıq atəşi kimidəyərləndirilə bilər, göstərir ki, Macarıstan özünü bütün mümkünvasitələrlə müdafiə etməyə hazırdır. Belə bir təhdid mövcudolub-olmamasından asılı olmayaraq, Orban Macarıstan suverenliyiməsələsini beynəlxalq səviyyədə gündəmə gətirməkdə müvəffəqolur.
Nəticələr və Aİ-yə təsiri
Orbanın addımları, Avropa İttifaqının özündə katalizatoraçevrilərək daxili fikir ayrılıqlarını kəskinləşdirdi və yekdillikprinsipinə əsaslanan sistemin məhdudiyyətlərini nümayiş etdirdi.Macarıstan baş naziri, Aİ-nin birlikdə hərəkət edə biləcəyinə olaninamı sarsıtdı və sübut etdi ki, istənilən an bir üzv ölkə əksmövqe tuta bilər.
Orban, sanki Aİ üçün bir növ "stres-test" rolunu oynadığını vəonu möhkəmlik baxımından yoxladığını açıq şəkildə dərk edir. Bu günAvropa qarşısında çətin bir seçim dayanır: ya onun müstəqil mövqeyiilə barışmaq, ya da təsirini məhdudlaşdırmağın yollarını axtarmaq.Hər iki halda, Viktor Orban Avropanın gələcəyində mühüm biramilolaraq qalacaq - qaydaları dəyişdirə biləcək və ya Aİ-nin özüzvləri ilə münasibətlərində daha çevik olmasına səbəb ola biləcəkbir şəxs…
