ABŞ Prezidenti Co Baydenin Ukraynaya ATACMS raketlərindən istifadə edərək Rusiyanın dərinliklərində hədəflərə zərbələr endirmək üçün icazə verdiyi iddia olunur. Bu qərar, Vaşinqtonun əvvəlki ehtiyatlı mövqeyindən kəskin fərqlənir. Əvvəlcə bu silahların yalnız Ukrayna sərhədləri daxilində istifadəsinə icazə verilirdi. Bu addım, yeni seçilmiş Prezident Donald Trampın hakimiyyəti təhvil almasına iki ay qalmış, həlledici bir anda gəldi. Tramp, Ukraynaya dəstəyi yenidən nəzərdən keçirəcəyinə söz verib.
Bu qərar beynəlxalq aləmdə geniş əks-səda doğurub. Venesuela Prezidenti Nikolas Maduro bu addımı "imperial dəlilik" adlandıraraq, onun qlobal münaqişəyə səbəb ola biləcəyini xəbərdar edib. Rusiya Prezidenti Vladimir Putin isə xəbərdarlıq edərək, potensial cavab tədbirlərindən, o cümlədən taktiki nüvə silahlarının istifadəsi ehtimalından bəhs edib.
Siyasi keçid dövründə siyasət dəyişikliyi
Uzun mənzilli, dəqiq hədəf vura bilən ATACMS raketlərindən istifadəyə icazə verilməsi, Bayden administrasiyasının Ukrayna münaqişəsinə yanaşmasında dönüş nöqtəsidir. İndiyə qədər ABŞ, Moskva ilə birbaşa qarşıdurma qorxusuna görə, bu raketlərin Rusiya hədəflərinə qarşı istifadəsinə icazə verməmişdi. Lakin Baydenin prezidentliyi sona yaxınlaşdıqca, analitiklər bu qərarı Demokratların Ukraynanın müdafiə qabiliyyətini gücləndirmək üçün son cəhd kimi qiymətləndirirlər.
Donald Trampın oğlu, Donald Tramp Jr., sosial mediada bu addımı tənqid edərək, onun "hərbi-sənaye kompleksi"nin maraqları ilə yönləndirildiyini iddia edib. O, bu şəxsləri "axmaq" adlandıraraq, eskalasiyadan mənfəət əldə etməklə ittiham edib.
Eskalasiya qorxusu və qlobal reaksiyalar
Beynəlxalq reaksiyalar sürətli və narahatlıq doğurub. Prezident Maduro-nun qınaması digər dünya liderləri tərəfindən də dəstəklənib. Onlar, Rusiyanın ərazisinə zərbələrin NATO tərəfindən birbaşa təcavüz kimi qəbul edilə biləcəyindən qorxurlar. Lakin keçmiş ABŞ-ın NATO üzrə səfiri Kurt Volker, Ukraynanın Qərb silahlarının istifadəsindəki məhdudiyyətlərin səmərəsiz olduğunu bildirib. "Ukrayna öz suverenliyini effektiv şəkildə müdafiə etmək istəyirsə, onun hərbi seçimləri məhdudlaşdırılmamalıdır," deyə Volker qeyd edib.
Kreml isə sərt xəbərdarlıqlar verib. Putinə yaxın rəsmilər, Ukraynanın Rusiyanın ərazisinə hücumlarını artıracağı halda, Moskvanın nüvə variantlarını nəzərdən keçirə biləcəyini vurğulayıblar. "Nüvə silahının istifadəsi son çarə olaraq qalır, lakin bu, ərazi bütövlüyümüz təhlükə altında olduqda nəzərə ala biləcəyimiz bir tədbirdir," deyə Kreml nümayəndəsi bildirib.
BBC-nin məlumatına görə, ATACMS raketləri Rusiyanın Kursk bölgəsində strateji obyektlərə qarşı istifadə oluna bilər. Bu addım, Rus və Şimali Koreya qoşunlarının gözlənilən əks-hücumuna qarşı preventiv cavab kimi qiymətləndirilir. Şimali Koreyanın münaqişəyə qoşulması ilə bağlı təkliflər, daha geniş müharibə qorxularını artırıb.
Baydenin sükutu, Trampın yanaşması
Ağ Ev, icazə ilə bağlı yayılan xəbərlər haqqında heç bir şərh verməyib. Siyasət dəyişikliyi ilə bağlı soruşulduqda, Prezident Bayden açıqlama verməkdən imtina edib. Bəzi analitiklər, bu qərarın Baydenin hakimiyyəti sona çatarkən Kiyev mövqeyini gücləndirmək cəhdi kimi gördüyünü düşünürlər.
Tramp, münaqişəni tez bir zamanda danışıqlar yolu ilə sona çatdıracağına dair vəd verərək, Baydenin yanaşmasını məsuliyyətsiz adlandırıb. O, dəfələrlə qeyd edib ki, sülh sazişi daha əvvəl əldə edilə bilərdi, əgər hərbi yardımı artırmaq əvəzinə daha strateji diplomatiya istifadə olunsaydı.
Daha geniş nəticələr
Rusiyanın ərazisində zərbələrə icazə verilməsi, nəzarətsiz eskalasiya qorxusunu artırıb və beynəlxalq müşahidəçilərdən kəskin tənqidlərə səbəb olub. Tesla və SpaceX-in rəhbəri İlon Mask, sosial mediada narahatlığını ifadə edərək, Rusiyanın "güzgü cavabı" verə biləcəyini xəbərdar edib. "Bu qərarın riskləri çox böyükdür," deyə Mask qeyd edib. "Biz birbaşa qarşıdurmaya hər zamankindən daha yaxınıq."
Avropa İttifaqı və Birləşmiş Millətlər Təşkilatının liderləri, münaqişənin yeni mərhələsi ilə bağlı dərin narahatlıq bildiriblər. Fransa Prezidenti Emmanuel Makron, ehtiyatlı olmağa çağıraraq, "Eskalasiyaya səbəb olacaq addımlar bizi qlobal fəlakət astanasına gətirə bilər," deyə xəbərdarlıq edib.
Moskvada isə bu qərar, NATO-nun münaqişəyə daha dərin qoşulmasının işarəsi kimi qəbul edilir. Rusiya Müdafiə Nazirliyi, Qərbin raketlərindən istifadə edərək ərazisinə hücumların "qırmızı xətt" hesab ediləcəyini və geniş miqyaslı hərbi cavabın mümkün olduğunu bildirib.
Gələcəkdə nə gözlənilir
Baydenin müddəti sona yaxınlaşdıqca, Rusiyaya qarşı ATACMS zərbələrinin icazəsi münaqişənin trayektoriyasını dəyişdirə bilər. Bu qərar, bəzi ekspertlər tərəfindən Demokratların son ümidsiz addımı kimi qiymətləndirilsə də, döyüş meydanında qüvvələr balansını əhəmiyyətli dərəcədə dəyişə və NATO ilə Rusiya arasında birbaşa qarşıdurma riskini artıra bilər.
Ekspertlər, bu addımın qisas tədbirlərinə səbəb ola biləcəyindən qorxurlar ki, bu da münaqişəni daha təhlükəli və proqnozlaşdırılmaz mərhələyə keçirə bilər. Nüvə eskalasiyası, əvvəllər uzaq ehtimal kimi dəyərləndirilsə də, indi siyasi alimlər və müdafiə analitikləri tərəfindən ciddi şəkildə müzakirə olunur.
Bəzi liderlər diplomatik həll yolu ümid edərkən, mövcud vəziyyət daha təhlükəli bir yol göstərir. Trampın ABŞ xarici siyasətini idarə etməyə hazırlaşdığı bir vaxtda, dünya, onun yanaşmasının gərginliyi azaldıb-azaldamayacağını, yoxsa münaqişənin daha qeyri-sabit bir mərhələyə keçəcəyini gözləyir.
Bir Avropa diplomatının sözləri ilə desək, "Biz uçurum kənarında dayanmışıq. Dünyanın liderlərinin qərar verməsi lazımdır: geri addım atmaq, yoxsa bilinməzliyə doğru irəliləmək."
