Bakı. Trend:
Davamlı qlobal təhlükəsizlik böhranı və beynəlxalq idarəetmənintransformasiyası şəraitində Azərbaycan dünya arenasında mövqeyinisürətlə gücləndirir. Əlverişli coğrafi mövqe, enerji resursları vədiplomatik çeviklik Bakiya həm regional, həm də qlobal siyasətdəmühüm rol oynamağa imkan verir. Avropa və Asiyanın kəsişməsindəyerləşən Azərbaycan, Cənubi Qafqazda enerji resursları, stratejimarşrutlar və təsir uğrunda mübarizənin mərkəzində yer alıb.
Geosiyasi əhəmiyyəti və enerji gücü
Azərbaycanın coğrafi mövqeyi onu beynəlxalq enerji və nəqliyyatdəhlizlərində mühüm əlaqə halına gətirir. Rusiya, İran və Türkiyəkimi dövlətlər arasında yerləşərək, Xəzər dənizinə çıxışı olanölkə, öz mövqeyindən Avropa və Asiyada enerji təsirini artırmaqüçün fəal şəkildə istifadə edir. Bakı, Avropaya qaz nəqlini təminedən Cənub Qaz Dəhlizi (TANAP və TAP) layihəsində əsas rol oynayırvə bununla da Avropa İttifaqının Rusiya enerjisinə olan asılılığınıazaltmağa kömək edir.
Prezident İlham Əliyev bu layihənin əhəmiyyətini vurğulayaraqdeyib: «Azərbaycan Avropada enerji sektorunda etibarlı tərəfdaşolaraq qalır və təbii qazın sabit tədarükünü təmin edir». Rusiyayaqarşı tətbiq edilən sanksiyalar və Avropada enerji ilə bağlıproblemlərin yaratdığı böhran şəraitində Azərbaycan öz mövqeyiniəsas enerji tədarükçüsü kimi gücləndirib.
Regional uğurlar və çağırışlar
Regional səviyyədə Azərbaycanın ən əhəmiyyətli qələbələrindənbiri, 2020-ci ildə baş verən 44 günlük İkinci Qarabağ Müharibəsinəticəsində ölkənin ərazilərinin erməni işğalında olmuş 20 faiziniazad etdi. Bu zəfər Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü yalnızmöhkəmləndirmədi, həm də onu Cənubi Qafqazda aparıcı güc kimitanıtdı. Münaqişənin nəticəsi olaraq Rusiya vasitəçiliyi iləüçtərəfli saziş imzalandı, lakin sonrakı diplomatik mərhələlərdəBakı getdikcə daha müstəqil lider kimi çıxış edir və bu da Türkiyəvə Qərblə yeni əməkdaşlıq qapılarını açır.
Azərbaycan üçün əsas məsələlərdən biri, xüsusən də Zəngəzurdəhlizinin açılmasıdır ki, bu dəhliz ölkənin əsas hissəsiniNaxçıvan Muxtar Respublikası və Türkiyə ilə birləşdirəcək. Budəhliz Bakı və Ankara arasında iqtisadi və hərbi əməkdaşlıq üçünböyük strateji əhəmiyyət daşıyır. Lakin Ermənistan və İranlamünasibətlərdəki çətinliklər bu layihənin həyata keçirilməsindəmaneələr yaradır. Analitiklərin qeyd etdiyi kimi, Zəngəzurdəhlizinin uğuru Azərbaycanın yeni geosiyasi imkanlarını açacaq vəonun regionda təsirini daha da gücləndirəcəkdir.
İqtisadi şaxələndirmə və beynəlxalq inteqrasiya
Azərbaycan iqtisadiyyatın şaxələndirilməsinin vacibliyini başadüşərək, qeyri-neft sektorlarını fəal şəkildə inkişaf etdirir. Sonillərdə ölkə logistika və infrastruktur sahəsinə əhəmiyyətliresurslar yatırır. Bakı Beynəlxalq Dəniz Ticarət Limanı Avropa vəAsiya arasında tranzit marşrutu üzərində əsas mərkəzlərdən birinəçevrilmişdir. TRACECA və Orta Dəhliz kimi strateji layihələrAzərbaycanın qlobal çağırışlar fonunda davamlı iqtisadi modelyaratmağa sadiqliyini nümayiş etdirir.
Azərbaycanın iqtisadiyyat naziri Mikayıl Cabbarov nəqliyyatlayihələrinin əhəmiyyətini vurğulayaraq dedi: "Azərbaycan, əsasiqtisadi mərkəzləri birləşdirən qlobal logistika mərkəzinəçevrilməyi hədəfləyir". Bu yanaşma, ölkənin xarici investisiyalarıcəlb etmək və Avropa və Asiya tərəfdaşları ilə ticarət əlaqələrinigücləndirmək istiqamətindəki səyləri ilə üst-üstə düşür.
Diplomatik ambisiyalar və qlobal hədəflər
Azərbaycan, Birləşmiş Millətlər Təşkilatı (BMT), QoşulmamaHərəkatı və İslam Əməkdaşlıq Təşkilatı kimi əsas beynəlxalqtəşkilatlar vasitəsilə qlobal diplomatiyada fəal iştirak edir.Azərbaycanın 2019-cu ildən bəri Qoşulmama Hərəkatına sədrliyi,ölkənin diplomatik mövqelərini gücləndirməsinə və suverenlik,beynəlxalq hüquq kimi dəyərləri müdafiə etməsinə imkan yaratmışdır.Prezident İlham Əliyev demişdi: "Azərbaycan çoxşaxəli dialoqu vəbeynəlxalq qanunlara hörməti dəstəkləyir, bu da sabitlik və sülhünəsasını təşkil edir."
Azərbaycanın qlobal rolu həmçinin iqlim təşəbbüslərində iştiraketməsi ilə özünü göstərir. 2023-cü ildə Bakı, yaşıl enerji vəkarbon qazı tullantılarının azaldılması sahəsində yenilənmişstrategiyasını təqdim etmişdir. Azərbaycan, fosil yanacaqlardanasılılığı azaltmağa və Xəzər dənizi regionunda bərpa olunan enerjimənbələri sahəsində lider olmağa çalışır.
Azərbaycanın geosiyasi çəkisi və qlobal siyasətdə mövqeyi
Azərbaycan, həm regional, həm də qlobal siyasətdə mərkəzi mövqetutur və bu mövqe ölkənin geosiyasi çəkisinin və stratejiuğurlarının güclənməsinə yönəldilmiş ambisiyaları ilə xarakterizəolunur. Ölkənin strateji coğrafi yerləşməsi, enerji resursları vəfəal diplomatik fəaliyyəti sayəsində Azərbaycan qlobal siyasətinəsas sahələrində liderliyə doğru inamla irəliləyir. Qlobalproblemlər və qeyri-sabitlik fonunda Azərbaycan beynəlxalq gündəmətəsir göstərə bilən və öz strateji maraqlarını irəli sürə bilənvacib oyunçu olaraq qalır.
Azərbaycan Avropa üçün etibarlı tərəfdaş olmaqla yanaşı, həm dəşərq dövlətləri ilə güclü əlaqələr quraraq, öz mövqeyini Qərb vəŞərq arasında körpü kimi möhkəmləndirir.
Müasir geosiyasi reallıqlar
Müasir geosiyasi reallıqlar qlobal təhlükəsizlik və idarəetməsisteminin zəifliklərinə daha çox diqqət yetirir. Bu böhranbeynəlxalq münasibətlərin demək olar ki, bütün səviyyələrini –siyasi, iqtisadi və sosial sahələri – əhatə edir və ölkələri özmövqelərini və strategiyalarını yenidən nəzərdən keçirməyə vadaredir. Azərbaycan isə, coğrafi mövqeyi və zəngin enerji resurslarısayəsində bu şəraitdə xüsusi rol oynayır.
Azərbaycanın geosiyasi mövqeyi
Azərbaycanın Avropa və Asiyanın kəsişməsində yerləşməsi onu birçox qlobal güclər üçün strateji baxımdan çox vacib edir. BakıRusiya, İran, Türkiyə və Qərb dövlətləri kimi ölkələrinmaraqlarının kəsişdiyi bir mərkəz kimi çıxış edir. AzərbaycanPrezidenti İlham Əliyevin daha bir bəyanatını xatırlayaq: : "CənubiQafqaz regionundakı vəziyyət daimi diqqət tələb edir və ölkəmizbütün xarici və daxili çağırışları nəzərə almalıdır." Bu bəyanatqlobal təhlükəsizlik böhranının Azərbaycandan strateji çeviklik vəuzaqgörənlik tələb etdiyini nümayiş etdirir.
Azərbaycan TANAP və TAP kimi layihələr vasitəsilə Avropanınenerji təhlükəsizliyini təmin etməkdə əsas rol oynayan ölkələrdənbirinə çevrilib. Bu layihələr Xəzər dənizindən Avropaya qaztədarükünü həyata keçirərək, Avropa İttifaqının Rusiyadanasılılığını azaltmağa kömək edir.
Enerji təhlükəsizliyi təsir faktoru kimi
COVID-19 pandemiyası və Ukraynadakı müharibə kimi münaqişələrinyaratdığı qlobal enerji böhranı fonunda, enerji resurslarıgeosiyasi təsirin əsas faktorlarından birinə çevrilmişdir. Neft vəqaz ehtiyatlarına malik olan Azərbaycan, xüsusilə Avropa üçünenerji təhlükəsizliyini təmin etməkdə mühüm rol oynayır. Sonillərdə Avropa İttifaqı enerji mənbələrini diversifikasiya etməküçün səylərini artırıb və bu kontekstdə Azərbaycan mühüm tərəfdaşaçevrilib. 2022-ci ildə Prezident İlham Əliyev vurğulamışdır:"Azərbaycan Avropa bazarlarına neft və qaz tədarükündə əsas roloynamaqda davam edir, regionun enerji təhlükəsizliyini təminedir."
2023-cü ildə BP-nin Dünya Enerji Statistik İcmalına görə,Azərbaycan, sabit tədarük təmin edərək MDB ölkələri arasında neftvə qaz ixracında liderlərdən biridir. Bu, Azərbaycanın qlobalenerji arenasında mühüm oyunçu kimi mövqeyini möhkəmləndirir.Qlobal təhlükəsizlik böhranı şəraitində Azərbaycan öz enerjiresurslarından beynəlxalq mövqeyini gücləndirmək üçün bir vasitəkimi istifadə edir, bu da 2023-cü ildə Avropa İttifaqı iləimzalanan yeni qaz tədarükü sazişləri ilə təsdiqləndi.
Regional münaqişələr və təhlükəsizliyə təsir
Qlobal təhlükəsizlik böhranı birbaşa regional münaqişələrləbağlıdır. Azərbaycan, xüsusən də Ermənistanla olan münasibətlərdəuzunmüddətli və mürəkkəb münaqişələrin mərkəzində yer alır. İkinciQarabağ müharibəsindən sonra əldə edilən atəşkəs regionunsabitləşdirilməsi istiqamətində əhəmiyyətli addım olsa da,gərginlik hələ də yüksək səviyyədə qalır. Sərhədlərin yekundelimitasiyası və Qarabağdakı erməni əhalisinin statusu məsələləridanışıqlar prosesinə təzyiq göstərməyə davam edir.
Ənənəvi olaraq Bakı və İrəvan arasında vasitəçi kimi çıxış edənRusiya, Ukraynadakı hərbi əməliyyatlar və beynəlxalq arenadakımövqeyinin zəifləməsi fonunda regiondakı təsirinin bir hissəsiniitirib. Bu, Azərbaycanın aktiv şəkildə istifadə etdiyi bir boşluqyaradıb, Türkiyə ilə münasibətlərini gücləndirərək 2021-ci ildə ikiölkə arasında hərbi əməkdaşlıq sazişi imzalayıb. Bu sazişTürkiyənin Azərbaycanın təhlükəsizlik və müdafiə sahəsində əsasmüttəfiqlərindən biri kimi rolunu möhkəmləndirir.
Azərbaycan və qlobal idarəetmə
Qlobal idarəetmə sistemində çox tərəfli institutların, məsələn,BMT və ÜTT-nin zəifləməsi ilə xarakterizə olunan böhran şəraitindəAzərbaycan öz təsirini artırmaq üçün Qoşulmama Hərəkatı və İslamƏməkdaşlıq Təşkilatı kimi təşkilatlar vasitəsilə fəal iştirak edir.2019-cu ildə Azərbaycanın Qoşulmama Hərəkatına sədrliyi, ölkəyəinkişaf etməkdə olan dövlətlərin səsi olmaq və qlobal problemlərin,o cümlədən COVID-19 pandemiyası, iqlim dəyişiklikləri və iqtisadibərabərsizlik kimi məsələlərin müzakirəsində fəal iştirak etməkimkanı verdi.
Prezident İlham Əliyev çox tərəfli platformaların qlobalçağırışların həlli üçün vacibliyini dəfələrlə vurğulamışdır.2023-cü ildə Qoşulmama Hərəkatının sammitində çıxış edərək qeydetmişdi: "Azərbaycan beynəlxalq hüquq prinsiplərini irəli aparmağavə qlobal problemlərin həlli üçün xalqlar arasında dialoqudəstəkləməyə davam edəcəkdir." Bu yanaşma Azərbaycanın dəyişənqlobal idarəetmə şəraitinə uyğunlaşdığını və onun islahatına töhfəverməyə çalışdığını nümayiş etdirir.
Azərbaycanın qlobal ticarətdəki rolu
Qlobal ticarət böhranı, sanksiyalar və proteksionizm iləşərtləndirilmişdir və bu, Azərbaycanın dünya iqtisadiyyatındakıroluna da təsir göstərmişdir. İpək Yolunun strateji coğrafimövqeyində yerləşən Azərbaycan, Avropa və Asiya arasında ticarətiinkişaf etdirmək üçün infrastrukturunu fəal şəkildə genişləndirir.Bakı Beynəlxalq Dəniz Ticarət Limanı Xəzər regionunun ən böyüklimanı olaraq, TRACECA və Orta Dəhliz kimi tranzit dəhlizlərindəəsas əlaqə nöqtəsinə çevrilmişdir, bu da Azərbaycanın dünyalogistikasında mühüm yer tutmasına imkan verir.
2021-ci ildə Süveyş kanalının bloklanması kimi qlobal ticarətmarşrutlarında yaşanan böhranlar alternativ yolların əhəmiyyətinikəskin şəkildə artırdı. Azərbaycan, dəmir yolu və limaninfrastrukturunun inkişafı sayəsində beynəlxalq ticarətinsabitliyini və etibarlılığını təmin etməkdə əsas rol oynayır. Buisə Azərbaycanın Avrasiya regionunda mühüm logistika mərkəzi kimimövqeyini daha da möhkəmləndirir.
Qlobal təhlükəsizlik və idarəetmə böhranı şəraitində Azərbaycanöz mövqeyini gücləndirməklə yeni çağırışlara adaptasiya bacarığınınümayiş etdirir.
Azərbaycanın strateji mövqeyi, enerji resursları və fəal xaricisiyasəti onu regional və qlobal problemlərin həllində mühümoyunçuya çevirir. Beynəlxalq institutların zəifləməsi və qlobalqeyri-sabitliyin artması fonunda, Azərbaycanın qlobal təhlükəsizlikvə idarəetmə sistemində əsas aktorlardan biri kimi rolu daha dagenişlənəcək.
Bakı, mövcud çağırışları effektiv şəkildə qarşılayaraq, həmregional, həm də beynəlxalq arenada mühüm qərarlarınformalaşmasında aktiv iştirak edir və bu, onun qlobal sistemdəkitəsirini daha da gücləndirir.
