Ailədə narkoman: nə etməli və müalicəyə necə həvəsləndirmək olar?
Addım 1. Sevdiyiniz insanın narkomaniya problemini yaxınlarının özlərinə etiraf etmək çox vacibdir. Qınama, utancdan qaçan bir çox ailələr xəstəliyi başqalarından gizlətməyə çalışırlar. Qohumlar və yaxınlar xəstəliyin faktiki tanınmasını gecikdirməyə çalışırlar və ya asılılığı ümumiyyətlə hiss etmirlər. Onların bir bu problemin öz-özünə “həll ediləcəyi” və ya öz-özünə keçəcəyi düşüncəsi ilə özlərini sakitləşdirirlər. Bu mifik gözləntilər vəziyyəti daha da çətinləşdirir.
Qohumlar istəmədən sevdiklərinin narkotika aludəçiliyinin “sponsoru” olurlar, onun son narkotik istifadəsi, özünü atma ehtimalı və s. barədə nəsihətlərinə inanırlar və bu zaman aludəçi bütün yaxın ətrafını “korlamaqda” davam edir.
Addım 2. Qohumun özü problemi etiraf etdikdən sonra narkotik istifadəçisi ilə müsbət, etibarlı şəkildə səmimi, açıq dialoqdan başlamaq lazımdır. Onu qınamaq, qışqırmaq, mənəvi və fiziki alçaltmaq olmaz. Onun xəstəliyinə münasibətinizi bildirməli, ona dəstək olmalı, eyni zamanda onun narkotik aludəçiliyini qəbul etmədiyinizi nümayiş etdirməlisiniz.
Müalicənin təşkilində kömək etməyə və reabilitasiyanın bütün mərhələlərində ona dəstək olmağa hazır olduğunuzu çatdırmalısınız.
Belə bir ilkin söhbəti bütün yetkin ailə üzvlərinin, habelə narkomanın özü üçün əhəmiyyətli və nüfuzlu şəxslərin əhatəsində aparmaq daha yaxşıdır. Əgər sevdiyiniz insan dialoqa giribsə və sizi dinləyibsə, o zaman onun istifadəsi faktını və psixoaktiv maddələrdən asılılığını tanıması qənaətinə gəlməlidir. Xəstə asılılığını etiraf etdikdən sonra növbəti addım baş verir.
Addım 3. Müalicə üçün motivasiyanın göstərilməsi. Burada, bir qayda olaraq, narkomanın özünün gizli və ya aşkar müqaviməti özünü göstərir. Onlar öz psixoloji müdafiə mexanizmlərindən istifadə edirlər, “minimallaşdırma”, yəni xəstəliklərini minimuma endirməkdən tutmuş “hər şeyə qüdrətliliyə” qədər, hər an işdən çıxacaqları iddiasına qədər. Populyar miflərdən istifadə olunur:
ki, müalicə kömək etmir, müalicə edilə bilməz;
tibbi səriştəsizlik haqqında;
“narkoman kimi qeydiyyata düşmək” qorxusu haqqında;
müalicəni müvəqqəti təxirə salmaq üçün yaxşı səbəblərin olması və s.
Yaxınların əsas vəzifəsi bu öyüd-nəsihətlərə və inanclara boyun əymək deyil, güclü inam və peşəkar səviyyədə müalicəyə başlamaq istəyi nümayiş etdirməkdir.
Xəstənin ilkin konsultasiyası və müalicəyə motivasiyası dövlət və özəl tibb müəssisələrinin tibb işçilərindən də əldə edilə bilər: psixiatr-narkoloqlar, narkoekspertlər, psixoterapevtlər, klinik psixoloqlar, kimyəvi asılılıqlar üzrə mütəxəssislər və s.
Addım 4. Problemin peşəkar səviyyədə həlli və tibbi, tibbi-psixoloji müalicə və sosial reabilitasiyanın bütün mərhələlərindən keçərkən yadda saxlamaq lazımdır ki, mütəxəssislərlə əlaqə qurarkən xəstəlik, bir qayda olaraq, xroniki hala və psixoaktiv maddələrin istifadəsi sistematik hala gəlib. Buna görə də müalicə uzunmüddətli və mərhələli olmalıdır. Bu o deməkdir ki, sağalmanın bütün mərhələləri tamamlanmalı və bütün biliklər, anlayışlar, yeni davranış nümunələri ayıq həyatınız boyunca qorunmalıdır.
Bütün mərhələlərdə xəstənin müalicə üçün şəxsi motivasiyası lazımdır. Motivasiyanın özü yalnız çəkilmə sindromu mərhələsində, narkotik vasitələrdən istifadəni dayandırarkən xəstənin ağır fiziki və zehni simptomlar yaşadığı zaman ifadə edilə bilər. Sağalmanın bütün digər mərhələlərində xəstəni müalicəni və sonrakı reabilitasiyanı başa çatdırmaq üçün motivasiya edə biləcək mütəxəssislər müşayiət etməlidir. Buna da təəssüf ki, dözüm və maliyyə dəstəyi olmalıdır.
Müalicə prosesi mərhələsində olan bu mütəxəssislər psixiatr-narkoloqlar, psixoterapevtlər, tibbi-psixoloji reabilitasiya mərhələsində - klinik psixoloqlar, sosial reabilitasiya mərhələsində - kimyəvi asılılıq mütəxəssisləri, qrupları və sosial işçilərdir.
Yadda saxlayın ki, müalicə üçün motivasiya formalaşmış bir konsepsiya kimi, “dəyərli məhsul” kimi bütün qayğıkeş mühitin səyləri, əməyi, biliyi və maddi resursları ilə yaradılır. Hər hansı bir meyvə öz-özünə bitmir, tarladan mağazaya qədər uzun bir yol var, narkomaniyadan ayıqlığa qədər yol daha da uzundur, amma mövcuddur.
Emil Maqalov
Regional Sosial Təşəbbüslərə Dəstək İctimai Birliyinin sədri ekspert
