Müəllif: Elvin Nəsibov, Azərbaycan Dövlət İqtisad Universitetinin doktorantı
Bir namizəd say olaraq daha çox səs topladığı təqdirdə necə seçilməyə bilər?
ABŞ-də prezident seçkiləri xüsusi bir prosedurla həyata keçirilir. Seçki prosesi birbaşa xalq səsverməsindən daha çox, Seçici Kollegiyası (Electoral College) sistemi vasitəsilə baş tutur. Bu sistem federalizmin prinsiplərinə əsaslanaraq həm əhali sayını, həm də ştatların güc fərqini nəzərə alır.
Noyabrın ilk çərşənbə axşamı ümumi seçkilər keçirilir. Bu seçkilərdə vətəndaşlar birbaşa prezident üçün səs vermirlər, əksinə, həmin prezident namizədini dəstəkləyən seçicilər kollegiyasının üzvlərinə (electors) səs verirlər.
Seçici Kollegiyası sistemi vasitəsilə ştatların hər biri müəyyən sayda seçici nümayəndəsinə malikdir. Bu nümayəndələrin sayı həmin ştatın Konqresdəki nümayəndələri (Nümayəndələr Palatası üzvləri + 2 senator) ilə təyin edilir. Cəmi 538 nümayəndə var.
Hər ştatdakı seçkilər nəticəsində, həmin ştatın Seçici Kollegiyası üzvləri hansı prezident namizədini dəstəkləyəcəklərini təyin edirlər. Əksər ştatlarda qalib-hər şeyi aparır sistemi tətbiq edilir. Yəni ştatda ən çox səs qazanan namizəd, o ştatın bütün Seçici Kollegiyası səsverməsini qazanır. Seçicilər Kollegiyasında qalib gəlmək üçün bir namizədin ən az 270 seçici səsi toplaması lazımdır (cəmi 538-dən).
Məsələn, sistem əsasında ən çox əhali sayına sahib Kaliforniya ştatı seçici kollegiyasında 54 nəfərlə təmsil olunur. Yəni 40 milyona yaxın əhaliyə sahib Kaliforniyada namizədlərdən biri 51% səs toplasa belə 54 nəfərin hamısının sayını almış hesab olunur.
Bu sistem bəzən tənqid olunur, çünki müəyyən hallarda, bir namizəd xalqın çoxlu səsini qazansa da, Seçici Kollegiyasında uduza bilər. Məsələn, 2016-cı ildə Donald Trump xalq səsverməsində Hillary Clinton-dan daha az səs toplamasına baxmayaraq, Seçici Kollegiyasında qalib gəldi. Sistemin tərəfdarları isə bu formatın ştatların fərqli maraqlarını qorumaq üçün vacib sayır və kiçik ştatların da səs vermə prosesində əhəmiyyətli rol oynamasına imkan yaradır. Bu cür mürəkkəb proses ABŞ-ın federalist strukturunu əks etdirir və həm xalq səsini, həm də ştatların bərabər təmsil olunmasını təmin etməyə çalışır.
ABŞ-də iki əsas siyasi partiya olan Demokratlar və Respublikaçılar, ölkənin siyasi həyatında mühüm rol oynayır və fərqli ideoloji mövqeləri ilə seçilirlər.
Demokratlar:
- Sol mərkəz mövqeyində duran Demokratlar, sosial ədalət, bərabərlik və dövlətin vətəndaşlara sosial dəstək verməsini müdafiə edirlər.
- Onlar səhiyyə, təhsil və sosial müdafiə sahələrində daha çox dövlət müdaxiləsini və tənzimləmələri dəstəkləyirlər.
- Demokratlar adətən mühacirlik hüquqları, iqlim dəyişikliyi ilə mübarizə, bərabər hüquqlar, əmək haqları və sosial təminatın genişləndirilməsi kimi mövzularda irəliyə yönəlik siyasət təklif edirlər.
- Partiyanın seçici bazası əsasən şəhər sakinləri, gənclər, azlıqlar və işçi sinfinə aid insanlardan ibarətdir.
Respublikaçılar:
- Sağ mərkəz mövqeyində duran Respublikaçılar isə kiçik dövlət, sərbəst bazar iqtisadiyyatı və fərdi azadlıqları müdafiə edirlər.
- Onlar vergilərin azaldılması, iqtisadi tənzimləmələrin minimuma endirilməsi və dövlət xərclərinin azalması tərəfdarıdırlar.
- Respublikaçılar daha çox mühafizəkar dəyərlərə, güclü milli müdafiəyə və ənənəvi ailə dəyərlərinin qorunmasına önəm verirlər.
- Partiyanın seçici bazası əsasən kənd yerlərində yaşayanlar, biznes sahibləri, mühafizəkar dindarlar və yaşlı əhali qruplarından ibarətdir.
Bu iki partiya ABŞ-ın siyasi səhnəsində rəqabət aparır, hər biri öz ideoloji xətti ilə fərqli sosial və iqtisadi siyasətlər təklif edir.
