Prezident Ərdoğanın qlobal problemlərlə bağlı mühüm mesajlar verdiyi BMT Zirvə Toplantısında ən diqqət çəkən mövzulardan biri də İsrailə qarşı “sülh üçün birlik mexanizmi”nin fəaliyyət göstərməsi çağırışı olub. İlk dəfə 1950-ci ildə fəaliyyətə başlayan bu sistemdə BMT Təhlükəsizlik Şurasının bloklanması halında sülh və təhlükəsizliyin bərqərar olması BMT Baş Assambleyasına verilir.
Turkustan.az xəbər verir ki, Prezident Rəcəb Tayyib Ərdoğan Birləşmiş Millətlər Təşkilatının (BMT) 79-cu Baş Assambleyasının kürsüsündən dünyaya müraciət edib. Rusiya-Ukrayna müharibəsindən iqlim böhranına, LGBT-nin tətbiqindən Suriya böhranına qədər bir çox mövzuya toxunan Ərdoğanın əsas gündəm maddəsi soyqırımçı İsrailin atdığı qanunsuz addımlar olub.
BMT-nin indiki strukturu ilə bəzi hadisələrdə çox qeyri-adekvat olduğunu vurğulayan Ərdoğanın ən mühüm cümlələrindən biri də BMT Baş Assambleyasına “sülh üçün birlik mexanizmini işlətmək” çağırışı olub.
Ölkəmizin beynəlxalq hüquq sahəsində ən önəmli adlarından olan prof. . Dr. Selami Kuranla danışdıq.
Sözügedən çağırışda “sülh üçün birləşməyə qərar verin” cümləsinin “sülh üçün birlik mexanizmi”nə işarə etdiyini söyləyən Prof. Dr. Quran. O qeyd edir ki, bu üsul ilk dəfə 1950-ci ildə tətbiq edilib.
Xatırlayırsınız ki, BMT o vaxt Şimali Koreya ilə Cənubi Koreya arasında davam edən müharibəyə qarşı addımlar atmaq istəyirdi, lakin bu, BMT Təhlükəsizlik Şurasının üzvü olan Sovet İttifaqının şərhi ilə mümkün olmadı.
Burada fərqli bir yol gedir, deyir prof. Dr. O, Baş Assambleyanın qurulmuş və bloklanmış sistemin öhdəsindən gəlməyə qərar verdiyi məlumatını paylaşır. Bunun əsası kimi BMT-nin təsis şərtlərindəki bir detala istinad edilib.
Prof. Dr. Qurana görə, BMT-nin əsas vəzifələrindən biri beynəlxalq sülh və təhlükəsizliyi qorumaqdır. Burada da əsas məsul və səlahiyyətli ünvan BMT Təhlükəsizlik Şurasıdır.
Lakin BMT Təhlükəsizlik Şurasının üzvü atılacaq addıma veto qoysa, sistem işlək vəziyyətə düşür. "O zaman ikinci dərəcəli məsuliyyət meydana çıxır." deyir prof. Dr. Quran. O qeyd edir ki, sülh və təhlükəsizlik səlahiyyətləri BMT Baş Assambleyasına keçib.
O, bu misalın ilk dəfə 1950-ci ildə baş verdiyini və ABŞ-ın bütün təzyiqlərinə baxmayaraq, Sovet İttifaqının veto qoyması səbəbindən BMT-nin Koreyaya müdaxilə edə bilmədiyini qeyd edir. “ABŞ “ikinci dərəcəli məsuliyyət” məsələsini gündəmə gətirib və məsələ BMT Baş Assambleyasında müzakirə olunub. “Səsvermə təsdiqlə nəticələndi və BMT Koreyadakı prosesə birbaşa müdaxilə edə bildi”.
Prof. Dr. Selami Kuran BMT-nin sonrakı illərdə də oxşar qərar qəbul etdiyinə diqqət çəkir. Ancaq bir fərqlə... 50-ci qərardan sonra 1982 və 2002-ci illərdə eyni yol getsə də, bu dəfə yalnız siyasi və iqtisadi üsullara üstünlük verildi. Yəni hərbi müdaxilə variantı həyata keçirilmədi.
BMT başda Fələstin məsələsi ilə bağlı dəfələrlə fövqəladə iclaslar keçirməyə qərar versə də, nəticənin daha çox diplomatik müzakirələr və çox məhdud sanksiyalarla formalaşdığını vurğulayan Prof. Dr. Quran. Sonra davam edir:
“BMT Təhlükəsizlik Şurası üçün hamının danışdığı, lakin heç kimin ucadan demədiyi bir məsələ var. Bu tezisə görə, əgər BMT Təhlükəsizlik Şurası daimi üzvlərdən birinə qarşı güc tətbiq etmək qərarına gəlsə, III Dünya Müharibəsinin başlama riski kifayət qədər yüksəkdir. Bu səbəbdən sülh üçün birlik mexanizminin fəaliyyətində daha çox siyasi və mənəvi vurğuya üstünlük verilir.
Bu gün bu məqamda BMT Təhlükəsizlik Şurası yenidən bloklanır. ABŞ orada olanda sizin İsrailə qarşı qərar qəbul etməyiniz mümkün deyil. Bu nöqtədə prezident Ərdoğanın BMT Baş Assambleyasının əvvəlki nümunələrdə olduğu kimi ikinci qurum kimi fəaliyyətə başlaması çağırışı son dərəcə dəyərlidir. Maraqlıdır ki, bu təklif “olacaq, ya olmayacaq” məsələsindən çox, ən yüksək səviyyədə edilib və tarixə düşüb”.
Son zamanlar BMT kimi bəzi qlobal strukturların köhnəldiyi yüksək səslə müzakirə olunur. Prezident Ərdoğanın tez-tez dilə gətirdiyi “Dünya 5-dən böyükdür” vurğusu da məhz bunu deyir.
Prof. Dr. Kuran BMT-nin hazırkı strukturunun iflic olduğunu və təcili islahatlara başlaya bilməsə, gələcəyinin çox da parlaq görünməyəcəyini vurğulayır.
İkinci Dünya Müharibəsindən sonra yenidən formatlaşdırılan qlobal sistemin bugünkü konyukturaya uyğun gəlmədiyinə diqqət çəkən Prof. Dr. Qurani-Kərim öz sözlərini belə yekunlaşdırır:
“Bu nöqtədə onlar disfunksiyalı və qeyri-adekvat bir quruluş kimi görünürlər. BMT Təhlükəsizlik Şurasının üzvləri dünya sülhünü deyil, öz maraqlarını düşünürlər. Buna uyğun olaraq qərarlar qəbul edilir. Bütün dünya 5 ölkəyə baxacaq vəziyyətdə deyil.
Nəhayət, ABŞ prezidenti Baydenin “Təhlükəsizlik Şurasında fərqli fikirlərə ehtiyac var” açıqlaması önəmlidir. Bəli, o, vəzifəsini tərk edir, lakin Birləşmiş Ştatların Prezidenti kimi dəyişikliyin vacib olduğunu qeyd etdi. Əgər BMT bu yeni proseslə ayaqlaşa bilməsə, o zaman dünya ölkələri mövcud vəziyyətin şərtlərinə uyğun olan digər təşkilatlar üçün də təşəbbüslərini sürətləndirə bilər”.
Eltac Züflüqaroğlu/Turkustan.Az
